Kustosz Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu dr Zenon Szmidtke ma za sobą pracowity czas, spędzony nie tylko w muzealnej pracowni, ale także w archiwach państwowych. Dzięki jego badaniom ujrzały światło dzienne nowe fakty związane z katastrofą w kopalni Guido w Zabrzu 5 października 1887 r. Poległym górnikom po 140 latach ufundowano tablicę pamiątkową.
Czy warto wracać do wydarzeń, tak odległych nam współczesnym? Dr Zenon Szmidtke nie ma wątpliwości. Jak zwykł mawiać, dla historyka-badacza jest to wręcz obowiązek. Z dotychczas przeprowadzonych badań wynikało, że w pokładzie Schuckmann (504) zginęło 10 górników. Historycy podawali, że przyczyną wypadku było zalanie wyrobisk. Szybkie wybudowanie tamy wodnej miało na celu ochronę kopalni. Nie było więc czasu na wydobycie ciał ofiar. Zdarzenie podobno upamiętniał krzyż znajdujący się przy skrzyżowaniu ulic 3 Maja i Makoszowskiej w Zabrzu.
Kurzawka przyczyną katastrofy
- Z moich badań wynikało, że w latach 1890-1892, w kopalniach będących pod nadzorem Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu nie wydarzył się w tym okresie żaden śmiertelny wypadek związany z zagrożeniem wodnym. W dużym stopniu dzięki ciągłemu doskonaleniu systemu zabezpieczeń i umiejętności radzenia sobie z tym zagrożeniem. Swoje ustalenia opierałem na fachowych, statystycznych publikacjach górniczo-hutniczych z okresu ostatniej ćwierci XIX w., wydawanych przez Górnośląski Związek Przemysłowców Górniczo-Hutniczych – opowiada kustosz górniczego muzeum.
Tą drogą dotarł również do przyczyn katastrofy. Była nią kurzawka. „Kalendarz Górniczy” z 1911 r. tak definiuje to zjawisko: „Kurzawka, ten straszny wróg górnika, jest to piasek o nader drobnym ziarnie, tem niebezpieczniejszy, im drobniejsze jest ziarno, które w zetknięciu z wodą zamienia się w masę ruchliwą, płynną zupełnie. Biada górnikowi, który nieuzbrojony i nieprzygotowany spotka się niespodziewanie z tym wrogiem!
Dzięki danym Górnośląskiego Związku Przemysłowców Górniczo-Hutniczych badacz z Muzeum Górnictwa Węglowego zdołał ustalić, że do katastrofy doszło w nocy z 5 na 6 października 1887 r. Z podziemi kopalni wydobyto ciała czterech górników: Antoniego Bednorza, Pawła Biskupka, Jana Dyrnowskiego, Józefa Minoła, a także rannego Józefa Niemczyka. Nie udało się wydobyć ciał pięciu górników: Józefa Cichorowskiego, Jakuba Kałuży, Jana Kowalczyka, Jana Kuca i Jana Żogały.
- Nazwiska i imiona ustaliłem docierając do dziewiętnastowiecznych akt Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, które w oryginale przechowywane są w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Podczas wielkiej powodzi w 1997 r. uległy dużemu zniszczeniu i nie są udostępniane badaczom. Na szczęście ich mikrofilmy znajdują się w Archiwum Państwowym w Katowicach – wyjaśnia.
Rębacz Józef Niemczyk zmarł 7 października 1887 r. i trzy dni później został pochowany na cmentarzu parafii św. Andrzeja w Zabrzu. Jan Dyrnowski spoczął na cmentarzu parafii św. Marii Magdaleny w Bielszowicach 9 października 1887 r.
Poświęcą tablicę
„Zwłoki nieboszczyka przywieziono przy odgłosie żałobnej muzyki i licznym współudziale parafian, współpracowników i kilku przełożonych przed wieś, gdzie trumnę złożono na mary i w asystencyi ks. dziekana Hrubego odprowadzono do kościoła, ztąd po odprawieniu zwykłych modlitw, na cmentarz. Nad grobem ks. dziekan przemówił tak rzewnie do obecnych, że bodaj czy jedno oko z obecnych pozostało suche, a głośny płacz i łkanie nieomal zagłuszał głos czcigodnego mówcy” – opisywał „Katolik” z 14 października 1887 r.
Zmarły miał 25 lat. Urodził się w miejscowości Mokre. Dwa lata przed śmiercią ożenił się z Marianną z domu Malik, urodzoną w Bełku. Pozostawił wdowę i ośmiomiesięcznego synka Karola.
Górnikom, których ciała pozostały w podziemiach kopalni, w 1903 r. postawiono pomnik na cmentarzu w Bielszowicach. W niedzielę, 22 marca tegoż roku poświęcił go proboszcz parafii św. Marii Magdaleny, ks. Franciszek Netter. Pomnik nie zachował się do dnia dzisiejszego.
W 2009 r. dyrektor Zabytkowej Kopalni Węgla Kamiennego Guido podjął starania o umieszczenie tablicy upamiętniającej katastrofę przy krzyżu, na skrzyżowaniu ul. Makoszowskiej i 3 Maja.
Na tegoroczną Barbórkę muzeum planuje odsłonięcie tablicy poświęconej ofiarom katastrofy. Poświęci ją ks. prałat Stanisław Puchała podczas mszy w podziemnej kaplicy św. Barbary.
- Katastrofy górnicze są wydarzeniami ekstremalnymi. Dla ich uczestników — sprawdzianem człowieczeństwa oraz mądrości zawodowej i życiowej. Dla całej społeczności górniczej, a nawet szerzej górnośląskiej - przestrogą i nauką. Pamięć o katastrofach górniczych i ich ofiarach, trwająca przez wiele dziesięcioleci, niewątpliwie jest jednym ze sposobów przejawiania się węglowego archetypu – podsumowuje dr Zenon Szmidtke.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
