Dyskusja o górnictwie: prof. Józef Dubiński, GIG

Nakładem Wydawnictwa Górniczego ukazał się „Węglowy remanent”, który przedstawia najważniejsze informacje o branży po okresie transformacji ustrojowej, światowe trendy w przemyśle wydobywczym i energetyce, a także perspektywy i scenariusze dla polskiego węgla. To pierwsza taka publikacja.

Mamy nadzieję, że „Węglowy remanent” stanie się przyczynkiem do dyskusji o branży. W związku z tym zaprosiliśmy do udziału w wymianie poglądów na temat górnictwa węgla kamiennego przedstawicieli biznesu, nauki, polityki i strony społecznej. Zadaliśmy wszystkim trzy identyczne pytania. Poniżej odpowiedzi prof. Józefa Dubińskiego.

Prof. dr hab. inż. Józef Dubiński, członek korespondent Polskiej Akademii Naukowej, Główny Instytut Górnictwa, pezes Zarządu Głównego SITG

Czy jesteśmy w stanie przygotować się na dekoniunkturę węglową? Co robić, aby w polskim górnictwie węgla kamiennego nie powtórzyła się sytuacja z lat 2013-2015, kiedy spółki węglowe stanęły na skraju bankructwa?

Uważam, że po co najmniej kilku okresach koniunktury i dekoniunktury, jakie miały miejsce w polskim górnictwie węgla kamiennego w czasie ostatnich 27 lat powinniśmy umieć wyciągnąć odpowiednie wnioski i odpowiednio się zachowywać w tych dwóch okresach. Mam tu na myśli to, aby nie głosić i epatować jak wspaniałe mamy górnictwo w okresie koniunktury i nie bić na alarm wtedy, kiedy górnictwo znajduje się w tym drugim okresie. Nie ma sensu cytowanie znanego polskiego przysłowia, że mądry Polak po szkodzie, bo dotychczas ono w powyższej kwestii nie skutkowało. Pytanie, dlaczego ono nie skutkowało nasuwa wiele odpowiedzi, jeśli na problem spojrzymy szerzej i wieloaspektowo. Najprostsza jest taka, że środki finansowe i zyski pozyskiwane w okresie koniunktury były niewłaściwie wydane, a więc nie na te cele, które powinny być priorytetowymi, i niezbyt przejmowano się przyszłością.

Można powiedzieć, że w okresie dekoniunktury potrzebujemy „taniego” węgla, a więc o niskich kosztach jego pozyskania, tak aby nie odbiegały one od cen światowych w tym okresie. Niestety w naszym Górnośląskim Zagłębiu Węglowym coraz trudniej jest znaleźć partie złoża, z których można pozyskiwać taki węgiel. Tym niemniej uważam, że działania w tym zakresie powinny mieć stale miejsce w celu ich identyfikacji i późniejszego zagospodarowania. Od wielu już lat znane są słabe strony polskich kopalń węgla kamiennego, szczególnie tych, które znajdują się w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Pokazuje je bardzo wyraźnie analiza SWOT, zamieszczona w dokumencie „Program dla sektora węgla kamiennego w Polsce na lata 2016-2030”, który niedawno mieliśmy możliwość opiniowania. Stąd wydaje się logiczne, że okres koniunktury powinien cechować się tym, że wypracowany zysk przeznacza się na eliminację czy też naprawę tych właśnie słabych elementów działalności kopalni, a wydaje się go na inne cele. Na pewno do tych słabych elementów należą wysokie i rosnące koszty produkcji, które w okresie dekoniunktury węglowej zaczynają znacznie odbiegać od istniejących wówczas światowych cen węgla, tym samym stając się główną przyczyną poważnych problemów finansowych kopalń.

Analiza czynników kształtujących jednostkowy koszt produkcji węgla wyraźnie wskazuje na jego zależność od produktywności czy też wydajności pracy. Te wielkości są po prostu za niskie. Aby je zwiększyć, kopalnie muszą produkować więcej węgla, a więc czas pracy maszyn i urządzeń musi być dłuższy. Oznacza to, że wszystkie ogniwa łańcucha produkcyjnego muszą działać efektywnie i niezawodnie. Tego natomiast nie zapewnia wyeksploatowany i zawodny park maszynowy, co ma miejsce w wielu kopalniach i uwidacznia się wyraźnie w czasie dekoniunktury węglowej. Stąd logicznym wnioskiem jest, że okres koniunktury węglowej musi być bezwzględnie wykorzystany na inwestycje w tym obszarze. Już wiele lat temu na różnego rodzaju konferencjach górniczych, odbywających się w naszym kraju podkreślano, że wydajność 1000 ton na pracownika w ciągu roku jest swego rodzaju minimum i wartością krytyczną. Jeśli nasze kopalnie w najbliższej przyszłości jej nie osiągną, tym samym nadal będą narażone na problemy finansowe w okresie dekoniunktury węglowej.. Oczywiście lista wspomnianych słabych elementów jest dłuższa i na pewno wiele z nich można poprawić poprzez odpowiednie działania organizacyjne i logistyczne. Wymaga to współdziałania załóg górniczych kopalń, pracodawców i właściciela kopalń, którym jest państwo. Żyjemy w takim systemie ekonomicznym i w takich czasach, że kryzysy i dekoniunktura stają się ich permanentną cechą. Jeśli tak, to musimy się do nich umieć przygotowywać, aby je przeżyć bez widma bankructwa.

W jakim kierunku należy pójść, aby mimo zmniejszania się ilości węgla kamiennego w miksie energetycznym, nie zmniejszyć zapotrzebowania na ten surowiec?

Prognozy krajowego zapotrzebowania na energię pierwotną i na energię elektryczną na dalsze lata, a więc w horyzoncie 2030 roku, a może nawet już 2050 roku, które z pewnością będą przedstawione w dokumencie „Polityka energetyczna Polski”, jednoznacznie wskazują na wzrost popytu na energię oraz na potrzebę dywersyfikacji nośników, z jakich będzie ona pozyskiwana. To dobrze, że będą się w niej pojawiać także inne nośniki niż węgiel kamienny i brunatny, które aktualnie zdecydowanie dominują. Oznacza to, że w wartościach względnych udział powyższych paliw węglowych będzie w miksie energetycznym mniejszy, ale w wartościach bezwzględnych będą to wielkości zbliżone do aktualnych, a może nawet większe. W przypadku węgla kamiennego to około 70 mln ton rocznie ogółem, w tym dla celów energetycznych około 60 mln ton. Bardziej istotne w tych prognozach jest to, czy polskie kopalnie węgla kamiennego będą zdolne do zapewnienia tej wielkości podaży węgla. Mówimy o stabilnych dostawach węgla, o odpowiedniej jakości i konkurencyjnej cenie. Należy także dostrzec działania ze strony państwa, które mogą korzystnie oddziaływać na podaż węgla kamiennego. Do nich należy projekt utworzenia tzw. rynku mocy, a więc zapewnienie rezerwy w postaci węgla kamiennego, które będą wykorzystane w sytuacji nieprzewidzianych wzrostów zapotrzebowania na energię elektryczną, a w sytuacji jej niedoborów prowadzić do blackoutów.

Czy węgiel odzyska dobrą opinię w Unii i na świecie? Czy światowe gospodarki wrócą do tego surowca?

Mamy tutaj, można powiedzieć diametralnie, różną sytuację, jeśli mówimy o roli węgla i opinii o tym paliwie. Myślę o Unii Europejskiej i o innych państwach świata. Trzeba pamiętać, że węgiel na świecie pozyskuje i wykorzystuje ponad 70 krajów, a wiele innych marzy o tym, aby móc z niego korzystać. Dla wielu z nich węgiel to źródło elektryczności, światła i ciepła, niosące rozwój cywilizacyjny i społeczny. Należy także pamiętać, że górnictwo węglowe jest znaczącym pracodawcą dla wielu ludzi na świecie. Do czołowych „węglowych” krajów świata należą Chiny i Indie, a także inne dynamicznie się rozwijające kraje Azji Południowo-Wschodniej, np. Wietnam, Indonezja i inne. Także dla Australii, RPA i niektórych krajów Ameryki Południowej węgiel jest ważnym towarem eksportowym dla ich gospodarek. W tych krajach opinia o węglu jest pozytywna i powszechna jest świadomość, że górnictwo węglowe i oparta na nim elektroenergetyka są jednym z kół napędowych ich gospodarek narodowych.

Niestety odmienna jest opinia o węglu w wielu krajach UE i w samych kręgach Komisji Europejskiej. To dziwne, bowiem należy pamiętać, że kraje UE to do niedawna trzeci na świecie, a aktualnie czwarty, konsument paliwa węglowego w skali świata, zużywający ponad 700 mln ton węgla kamiennego i brunatnego rocznie. Górnictwo niemieckie jest największym na świecie producentem węgla brunatnego, a niemiecka gospodarka największym w UE konsumentem węgla ogółem. Ponadto większość krajów UE w mniejszym lub większym stopniu jest konsumentem węgla, jeśli nie własnej produkcji, to importowanego. Zatem negatywna opinia o węglu w UE może być kształtowana przez brak informacji i znajomości przez społeczeństwo powyższych danych, a także innych parametrów charakteryzujących zależność UE i poszczególnych krajów członkowskich od importu nośników energii. Z przykrością muszę powiedzieć, że stwierdzenie to dotyczy także części polskiego społeczeństwa. Czyżby więc w UE pojęcie bezpieczeństwa energetycznego nie miało znaczenia ? Chcę wspomnieć, że o dobrą opinię węgla i o zmianę niekorzystnej dla tego paliwa polityki unijnej od wielu lat zabiega organizacja EUROCOAL reprezentująca europejskich producentów węgla kamiennego i brunatnego. Prowadzi ona wielokierunkową aktywność, także na forum Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. Aktywną w niej rolę mają przedstawiciele Polski. Niestety pomimo tych działań, złe opinie o węglu przybierają także formę konkretnych antywęglowych aktów prawnych w postaci dyrektyw europejskich i innych rozwiązań skierowanych przeciwko węglowi. Są to sygnały niepokojące, które wymagają zdecydowanej reakcji ze strony „węglowych” krajów UE, wśród których Polska zajmuje czołowe miejsce.

Czy światowa gospodarka wróci do węgla? Raczej w skali świata ona od niego nie odeszła, o czym świadczy wzrost produkcji i konsumpcji węgla, a więc w wymiarze globalnym węgiel ma się dobrze. Co będzie w 2050 roku - nie wiemy. Zasoby światowe węgla są naprawdę duże i nie sądzę, aby te kraje, które je posiadają, z nich zrezygnowały. Energia ze źródeł odnawialnych jest w rozwoju i to dobrze, ale jej potencjał jest wyraźnie zróżnicowany w skali światowej. Stąd równe traktowanie wszystkich innych źródeł energii, w tym węgla, jest zasadne i węgiel nie powinien być paliwem dyskryminowanym. Zgadza się, że powinien być paliwem czystym i niskoemisyjnym i nad tym pracuje światowa nauka, w tym także polska.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.