Powołano go do życia w 1949 r., bo Rosjanie wywieźli do kopalń w głąb ZSRR ok. 50 tys. polskich górników. Lukę trzeba było zapełnić. Do Wojskowego Korpusu Górniczego zaczęli trafiać młodzi poborowi, których uznano za niepewnych politycznie.
Byli AK-owcy czy członkowie Narodowych Sił Zbrojnych, spora grupa powstańców warszawskich. Do tego potomkowie przedwojennej inteligencji i kułaków. Nie mieli wyboru, nie wiedzieli nawet, gdzie ich kierowano. Formacja istniała 10 lat. Przeszło przez nią ok. 200 tys. osób. Pracowali w nieludzkich warunkach: w kopalniach węgla, uranu i kamieniołomach. Czas służby to były 2 lub 3 lata, dniówka 16, a czasami nawet 20 godzin, oczywiście siedem dni w tygodniu. Wolna zaledwie jedna niedziela w miesiącu. Pracowali i mieszkali w katastrofalnych warunkach.
W nieludzkich warunkach
W tym roku Związek Represjonowanych Politycznie Żołnierzy-Górników obchodzi 25-lecie istnienia. Powołano go do życia dopiero w 1992 r., wcześniej, w PRL-u, nie było to możliwe.
- Główne obchody już za nami. Spotkaliśmy się z tej okazji w Warszawie. W Katowicach będziemy obchodzić Dzień Górnika. Z tej okazji będzie msza w Kościele Garnizonowym. Mamy nadzieję, że na 25-lecie uda się nam zrealizować coś, o co zabiegamy u polityków już od 10 lat, czyli dopisanie żołnierzy-górników do ustawy o kombatantach i osobach represjonowanych. To dla nas ważne i odsuwanie tematu w czasie przez kolejny rząd nas rani, bo powoli odchodzimy z tego świata - mówi Edmund Celoch, szef katowickiego oddziału Związku i przymusowy pracownik kopalni Bierut w Jaworznie. Dodaje, że 25 lat temu katowicki oddział liczył 5000 członków: - Dzisiaj to już tylko 856 byłych żołnierzy-górników.
W kopalni Guido w Zabrzu mają izbę pamięci. To nie dziwi, bo w zabrskich kopalniach żołnierze stanowili nawet 30 proc. załogi. W Bytomiu na terenie dawnej kopalni Rozbark rok temu odsłonięto pomnik upamiętniający ich tragiczne dzieje.
Przypomnijmy ich historię. W 1949 r. gen. Edward Ochab (ówczesny wiceminister obrony) wydał rozkaz skierowania do pracy w kopalniach 4000 poborowych. Pierwszy oddział trafił już w połowie października do Brzeszcz. Bataliony zaczęły się rozrastać. W szczytowym okresie liczyły ponad 30 tys., były obecne w każdej z kopalń. Żeby zostać do nich skierowanym, tak naprawdę wystarczyło mieć rodzinę na Zachodzie.
W 1950 r. na rozkaz marszałka Konstantego Rokossowskiego (ówczesny minister obrony) utworzono batalion przeznaczony do pracy w kopaniach uranu. Żołnierzy nie zabezpieczano przed promieniowaniem. Z ok. 3000 osób przeżyło niewielu. Instytut Pamięci Narodowej uznał to za jedną ze zbrodni stalinizmu w Polsce.
Nie wiadomo, ilu zginęło
Dwa lata przed rozwiązaniem batalionów w kopalni Barbara-Wyzwolenie w Chorzowie doszło do tragicznego pożaru. Tak naprawdę nie wiadomo, ile osób zginęło: może 80, może 120. W tym wielu żołnierzy. Ich śmierć można było ukryć, bo zjeżdżając pod ziemię nie pobierali numerków.
W niedzielę 21 marca 1954 r. na dół chorzowskiej kopalni zjechało 400 górników, w tym duża grupa żołnierzy i jeńców. Wieczorem na skrzyżowaniu chodników wybuchł pożar. Palił się przenośnik. Ewakuację rozpoczęto zbyt późno. Kopalniana atmosfera była już pełna trujących gazów i dymu. Kilkunastu żołnierzy próbowało wydostać się przez szyb wentylacyjny, ale na zlecenie władz kopalni wymontowano drabinki. Miało to zapobiec ucieczkom. Zapobiegło. Żołnierze udusili się na dnie szybu.
UB rozpoczął śledztwo, a raczej na siłę szukało winnych. Kolejną ofiarą tej tragedii stał się Emanuel Drużba, główny mechanik kopalni. Został oskarżony o sabotaż, podłożenie ognia i aresztowany. Co prawda sąd go uniewinnił, ale ta sprawa go zniszczyła. Zmarł kilka lat po wypadku.
Wśród żołnierzy-górników, którzy zamiast karabinów dostali łopaty, był Jan Bógdoł, syn oficera policji wywiezionego i zamordowanego przez NKWD w Miednoje. Jan trafił do kopalni w Mikulczycach. Po zakończeniu służby został aktorem. Zagrał m.in. w „Soli ziemi czarnej” i w „Perle w koronie”. Razem z nim służyli krewni żołnierzy spod Monte Cassino, powstańcy warszawscy, byli partyzanci i rolnicy, którzy mieli gospodarstwo większe niż 10 ha.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
