Karbonia SA: prace koncepcyjne ZG Dębieńsko 1

Początki historii górnictwa i związanej z nim kopalni Dębieńsko w okolicach obecnej Czerwionki-Leszczyn datowane są na 1898 r. Na przestrzeni ponad stu lat, tj. do momentu podjęcia decyzji o likwidacji, kopalnia dynamicznie się rozwijała, a wraz z przemianami gospodarczymi kraju zmieniała formę organizacyjną – od samodzielnego zakładu do zgrupowania w spółkach. Ostatecznie kopalnia Dębieńsko ze względu na rządowy program restrukturyzacji sektora węglowego, spowodowany załamaniem na światowym rynku węgla i gwałtownym spadkiem popytu oraz cen tego surowca, zakończyła działalność wydobywczą w 2000 r., a proces jej zamknięcia zakończył się we wrześniu 2001 r.

W 2006 r. procedurę o prawo do eksploatacji złoża węgla kamiennego Dębieńsko uruchomiła spółka KARBONIA PL i zakończyła ją uzyskaniem w 2008 r. od Ministra Środowiska koncesji wydobywczej na 50 lat. Do 2010 r. spółka przekształcała się organizacyjnie i właścicielsko, stając się ostatecznie spółką zależną holdingu New World Resources pod nazwą NWR KARBONIA SA. Równolegle prowadzony był proces planowania, którego celem było udostępnienie i rozpoczęcie wydobycia węgla koksującego przez Zakład Górniczy Dębieńsko 1.

Proces ponownego zagospodarowania złoża na obszarach zlikwidowanych kopalń jest skomplikowany. W okresie transformacji górnictwa w Polsce od 1989 r. do 2006 r. w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym zlikwidowano ponad 30 kopalń węgla kamiennego. Po 2006 r. przyjmowane były kolejne programy restrukturyzacji, w których zasadniczym celem było utrzymanie jak największych mocy wydobywczych. Powstałe programy skupiały się na łączeniu kopalń i ewentualnym wygaszaniu części nieperspektywicznej zgrupowanych zakładów. Likwidacja kopalń węgla kamiennego (lub ich części) znacząco wpłynęła na zmniejszenie bazy zasobowej węgla kamiennego w Polsce. Analizując dostępne informacje można ocenić zmniejszenie tej bazy o blisko 50 proc. W warunkach zmiennej koniunktury na rynku węgla kamiennego coraz częściej zaczęto się zastanawiać, czy w przypadku zaistnienia konieczności lub sprzyjających okoliczności możliwe jest skuteczne zagospodarowanie któregokolwiek ze złóż zlikwidowanych kopalń w całości lub przynajmniej jego części.

Aktualny stan fizyczny kopalń objętych likwidacją, ich infrastruktury powierzchniowej, szybów i wyrobisk podziemnych pod kątem możliwości ponownego zagospodarowania złóż jest zróżnicowany. Większość kopalń zlikwidowanych po 1989 r. ma obecnie wyrobiska zlikwidowane lub niedostępne. Zagospodarowanie pozostawionych w nich zasobów węgla wydaje się być mało perspektywiczne, ponieważ musiałoby wiązać się z nakładami finansowymi w zasadzie porównywalnymi z budową nowej kopalni.

Jednostki i instytucje naukowo-badawcze podejmowały się wielokrotnie oceny technicznej możliwości i perspektyw ponownego zagospodarowania złóż zlikwidowanych kopalń w aspekcie ochrony złóż niezagospodarowanych i racjonalnej gospodarki nimi.

W jednej z nich, wykonanej w 2007 r. na zamówienie Ministra Środowiska, eksperci z Państwowego Instytutu Geologicznego Oddziału Górnośląskiego w Sosnowcu oraz Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energii Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, zbadali możliwości zagospodarowania zasobów złóż węgla kamiennego kopalń likwidowanych w procesie restrukturyzacji górnictwa.

W opracowaniu poddali analizie, pod kątem m.in. środowiskowym, ekonomicznym i górniczym, zlikwidowane po 1990 r. kopalnie węgla kamiennego w GZW. Efektem było utworzenie rankingu złóż, których eksploatacja byłaby najbardziej prawdopodobna w przyszłości. Spośród ośmiu wyselekcjonowanych złóż, za najbardziej perspektywiczne uznano złoże Dębieńsko, perspektywiczne – złoże Morcinek, a mało perspektywiczne – złoża Żory i Jan Kanty. W przypadku pozostałych złóż praktycznie nie dostrzeżono perspektyw ich ponownego zagospodarowania.

Powyższe spostrzeżenia potwierdzają, że decyzja podjęta w 2006 r., a mająca na celu uruchomienie wydobycia węgla ze złoża Dębieńsko poprzez budowę nowego zakładu górniczego, była słuszna.

Od 2008 r. na zlecenie KARBONII prowadzone były prace projektowe, które przyczyniły się do powstania kilku koncepcji budowy kopalni. Podczas procesu decyzyjnego brano pod uwagę zarówno udostępnienie złoża upadowymi czy szybami, jak również z ewentualnym wykorzystaniem infrastruktury funkcjonującej w bezpośrednim sąsiedztwie Spółki Restrukturyzacji Kopalń SA – Centralnym Zakładem Odwadniania Kopalń. Rozważano liczbę, lokalizację i głębokość szybów oraz liczbę czynnych przodków ścianowych. Spośród wszystkich branych pod uwagę opcji i wariantów wyłoniono kilka kwestii istotnych dla przyszłego modelu kopalni.

Rys.1 Obszary górnicze.

Do 2014 r. NWR KARBONIA SA przeprowadziła wielokierunkowy proces planowania, którego celem było udostępnienie i rozpoczęcie wydobycia węgla koksującego poprzez Zakład Górniczy Dębieńsko 1. Rozważano wiele opcji od upadowych poprzez szyby, z wykorzystaniem i bez korzystania z pozostawionej infrastruktury po zlikwidowanej KWK Dębieńsko. Przeprowadzono również analizy możliwości ewentualnego udostępnienia złoża z wykorzystaniem infrastruktury dołowej i powierzchniowej sąsiadujących z obszarem Dębieńsko, kopalń Budryk i Szczygłowice.

Celem są szacowane na ok. 220-250 mln ton, zasoby węgla koksującego. Założenie techniczne polega na osiągnięciu zdolności produkcyjnej kopalni o wielkości 3 mln ton rocznie.

W 2013 r. w porozumieniu z JSW S.A. połączone zespoły kopalni Budryk i ZG Dębieńsko 1 przeprowadziły analizę techniczno-ekonomiczną możliwości udostępnienia złoża Dębieńsko od strony zgłębionych przez kopalnię Budryk szybów głównych. Efektem prac było zaprojektowanie z rejonu szybów głównych, z poziomu 1050 m, wyrobisk w kierunku centralnym złoża Dębieńsko, schodzących do poziomu 1400 m i udostępniających pokłady węgla. Aspekty techniczne (wentylacja, transport, odstawa) wymagały prowadzenia dwóch równoległych wyrobisk. Długość pojedynczego wyrobiska dla udostępnienia złoża centralnie, ostatecznie sięgała 6,5 km. Sumaryczna długość samych wyrobisk udostępniających wyniosła ponad 14 km. W zależności od funkcji, jaką przyjmowano dla projektowanego szybu w obszarze Dębieńsko, wymagało to dodatkowych wyrobisk technologicznych. Przeanalizowano kilka wariantów, oceniono szanse realizacji pod względem technicznym i ekonomicznym. W wyniku przeprowadzonych analiz odstąpiono od możliwości udostępnienia złoża Dębieńsko 1 na bazie infrastruktury kopalni Budryk.

Badając obecnie kwestię możliwości sięgnięcia po złoże Dębieńsko od strony kopalni Budryk przez tę kopalnię samodzielnie, trudno dostrzec szanse na poprowadzenie inwestycji w takim zakresie, jak wyżej przedstawiono. Natomiast eksploatacja ograniczonej, określonej części złoża Dębieńsko 1 poprzez przedstawione nam wówczas istniejące udostępnienie oraz projektowane w obszarze kopalni Budryk, również może zakończyć się niepowodzeniem. Eksploatację ograniczają: głębokość zalegania koncesyjnych pokładów grupy „400”, tektonika oraz autostrada A-1 przebiegająca w strefie granicznej przez obydwa obszary górnicze.

Powyższe nasuwa również duże wątpliwości co do istnienia planu lub prowadzenia w tym kierunku działań przez kopalnię Budryk, która oficjalnie informuje o swoim maksymalnym zaangażowaniu inwestycyjnym w północną i zachodnią część swojego obszaru górniczego.

Kolejnym punktem w pracach nad Projektem Dębieńsko były prace koncepcyjne związane z ewentualnym udostępnieniem złoża Dębieńsko od sąsiadującego od północy zakładu JSW SA, kopalni Knurów-Szczygłowice – Ruch Szczygłowice. W tym przypadku całość analizy opiera się na dokumentacji mierniczo-geologicznej uzyskanej w wyniku wymaganej przepisami prawa współpracy przygranicznej.

Najniższy poziom wydobywczy tego zakładu, określony głębokością udostępnienia pionowego (szyby) to 850 m (-600 m n.p.m.). Najniższy poziom udostępnienia to poz. 1050 m poprowadzony wyrobiskami pochyłymi z wyrobisk przyszybowych na poz. 850 m i osiągnięty w strefie przygranicznej z OG Dębieńsko 1. Poziom wentylacyjny dla tego rejonu związany jest z szybem IV o głębokości 350 m. Całość tworzy skomplikowany układ wentylacyjno-transportowy o ograniczonej zdolności produkcyjnej.

Eksploatacja w tej części OG Szczygłowice, graniczącej z OG Dębieńsko 1, obecnie skupiona jest w jednym pokładzie. Zaprojektowane poszczególne rejony wydobywcze położone są generalnie poniżej czynnego poziomu udostępnienia, a przypuszczalny termin zakończenia w nim eksploatacji to przełom 2020-2021 r.

Istniejący układ wyrobisk Szczygłowic w bliskim sąsiedztwie granicy obszarów skłaniał do zastanowienia się nad możliwościami wykorzystania ich do udostępnienia złoża Dębieńsko w związku z tożsamymi projektowanymi dla ZG Dębieńsko 1 poziomami udostępnienia. Odległość do połączenia pomiędzy dołową infrastrukturą Szczygłowic a projektowaną na Dębieńsku to ok. 2,3 km. Badaniu podlegały wersje mające przyśpieszyć udostępnienie wraz z budową niezależnej pełnej infrastruktury na Dębieńsku oraz inne kompilacje, np. z wykorzystaniem szybu V SRK SA lub możliwości współpracy stałej, usługowej ze Szczygłowicami. Wnioski z przedmiotowych prac wskazywały, że brak było wyraźnego skrócenia czasu udostępnienia, skutkującego szybszym uruchomieniem produkcji. Udostępnienie złoża pomiędzy poziomami 850 m i 1050 m dotyczyło niewielkiej jego części i było nieperspektywiczne. Z uwagi na niewydolność technologiczną infrastruktury po stronie Szczygłowic nie dostrzeżono szansy na współpracę dającą obustronne korzyści.

Przeanalizowano również ewentualne możliwości i skutki podjęcia eksploatacji części złoża Dębieńsko tylko przez kopalnię Szczygłowice. Określono maksymalny zasięg i wielkość obszaru wzdłuż całej granicy (ok. 6 km2), wskazując jako zasadnicze pokłady do eksploatacji 405/1 i 405/3, co byłoby kontynuacją aktualnej działalności tej kopalni. Oszacowane zasoby, mogące podlegać wydobyciu w tym wycinku obszaru złoża Dębieńsko to ok. 20 mln ton węgla. Ponadto wskazano, że istotnym elementem koncepcji musiałoby być wykorzystanie szybu V SRK SA i włączenie go do własnej sieci wentylacyjnej. Dodatkowym atutem tego rozwiązania byłaby prawdopodobnie możliwość likwidacji szybu wentylacyjnego IV Szczygłowice i uwolnienie znacznej (ok. 30 mln t) ilości zasobów w tym rejonie, położonych bardzo korzystnie pod wieloma względami eksploatacyjnymi – niewielka odległość od szybów głównych.

Prowadzenie wydobycia złoża Dębieńsko we wskazanym zakresie, ale bez szybu V SRK SA lub też bez podjęcia zgłębienia nowego szybu w tym rejonie, prawdopodobnie nie byłoby możliwe, a gdyby zostało podjęte, napotykałoby na wiele ograniczeń wynikających z długości dróg wentylacyjnych i transportowych.

Niska wydolność wentylacyjna rejonu w podsieci szybu IV skutkowałaby wzrostem poziomu zagrożeń – metanowego, jak również klimatycznego. Wymienione zagrożenia wymusiłyby wprowadzenie wielu ograniczeń w postępie robót górniczych, co wynika ze szczególnego wpływu tych zagrożeń na bezpieczeństwo prowadzenia ruchu zakładu. Ponadto znaczne oddalenie rejonów robót od szybów zjazdowych skutkowałoby długim czasem dojazdu załogi, co w efekcie skracałby efektywny czas pracy.

Powyższe komplikacje przekładałyby się na wydajność, a w efekcie oddziaływałyby niekorzystnie na wyniki ekonomiczne.

Reasumując, wobec takich kwestii jak:

- efektywność inwestycji,

- gospodarka złożem,

- warunki górniczo-geologiczne (zagrożenia naturalne, głębokość zalegania),

- techniczne możliwości,

- bezpieczeństwo,

- czas,

oraz z uwagi na zasobność udokumentowanego do poziomu 1400 m złoża Dębieńsko, bezzasadne jest dalsze rozważanie możliwości wyeksploatowania go poprzez sąsiednie zakłady górnicze.

 Rys. 2 Projektowana eksploatacja w pokładzie 405 przez ZG „Dębieńsko 1”

 Finalnie w 2014 r. poprzez opracowane studium koncepcyjne przez Biuro Studiów i Projektów Górniczych w Katowicach został przyjęty ostateczny model budowy i rozwoju kopalni. Przeszkodą na drodze realizacji ostatecznie wyłonionej koncepcji stała się część warunków zawartych w koncesji. Uruchomiono procedurę ich zmian. Niestety w tym samym czasie na realizację projektu zaczęły oddziaływać ekonomia i ogólnoświatowy kryzys w przemyśle wydobywczym. Kryzys silnie wpłynął na sektor węgla kamiennego oraz sytuację firm górniczych. Spowodował również zmniejszenie zainteresowania tą branżą i negatywnie odbił się na liczbie przeprowadzonych inwestycji.

NWR KARBONIA SA znalazła się wśród firm zmuszonych do zmiany początkowych planów. W związku z tym spółka przeszła proces zmian restrukturyzacyjnych przeprowadzonych przez przedsiębiorcę – spółkę NWR Holdings B.V. z siedzibą w Amsterdamie (Holandia) będącą dotychczasowym akcjonariuszem NWR KARBONIA SA.

W dniu 10 października 2016 r. proces restrukturyzacji Spółki zakończył się nabyciem 100 proc. akcji NWR KARBONIA SA przez Spółkę PD CO Holdings (UK) Limited z siedzibą w Wielkiej Brytanii. Spółka PD CO Holdings (UK) Limited jest pośrednio w 100 proc. kontrolowana przez spółkę Prairie Mining Limited z siedzibą w Australii.

Od tego momentu Prairie Mining Limited nadzoruje i zarządza projektem ponownego uruchomienia eksploatacji złoża Dębieńsko 1.

Najbardziej efektywnym rozwiązaniem jest podjęcie budowy nowego Zakładu Górniczego Dębieńsko 1. Według założeń, początkowo mają powstać dwa szyby oraz pełna infrastruktura produkcyjno-usługowa zakładu górniczego. W przyszłości zaplanowana została budowa dodatkowego, trzeciego szybu. Projekt zapewnia najbardziej ekonomiczny sposób pozyskiwania surowca, wysoki poziom bezpieczeństwa kopalni, najlepszą lokalizację i głębokość szybów, wydajny system wentylacji i logistyki zaopatrzeniowej, a także zoptymalizowany poziom wydajności przodków ścianowych.

Zrealizowanie tej koncepcji jest możliwe z wielu względów. Na tym etapie nie występują przeszkody natury technicznej, środowiskowej, społecznej, a ponadto projekt gwarantuje realizację jednego z najważniejszych postulatów prawa geologicznego i górniczego, tj. zasady racjonalnej gospodarki złożami.

 
Rys. 3 Wizualizacja przyszłego ZG Dębieńsko 1

Obszar, na którym ma powstać kopalnia zachował swoje przemysłowe przeznaczenie. Pozostawione, niezlikwidowane obiekty powierzchniowe byłej kopalni oraz obszar, na którym te obiekty się znajdowały, bądź nadal się znajdują, jest na ogół niezagospodarowany. Obiekty budowlane, które nie zostały jeszcze zburzone, są zdewastowane, lecz część z nich nadaje się do odtworzenia i zaadaptowania pod obiekty nowego zakładu górniczego. Funkcjonuje bocznica kolejowa oraz teren niezbędny do składowania skały płonnej uzyskiwanej w procesie wydobywczym. W bliskiej odległości od projektowanego zakładu nadal jest dostęp do mediów niezbędnych do funkcjonowania kopalni. Z oceny specjalistów wielu dziedzin tzw. okołogórniczych wynika możliwość wybudowania na tym terenie bez przeszkód samodzielnego, nowoczesnego zakładu górniczego, spełniającego określone dla tego typu zakładów wymogi środowiskowe.

Jak wspomniano wcześniej, realizacja inwestycji spełni warunki racjonalnego zagospodarowania złoża poprzez stworzenie odpowiedniego, najefektywniejszego dostępu do niego, umożliwiającego maksymalne wykorzystanie eksploatowanego złoża i wydobytej kopaliny, a zatem minimalizację strat zasobów oraz minimalizację strat walorów środowiska.

Nie bez znaczenia jest także fakt, że budowa, a następnie działalność kopalni na tym terenie w pełni zrealizuje interes publiczny. Przyczyni się do rozwoju i wzmocnienia gospodarki Górnego Śląska oraz będzie stanowić impuls rozwojowy dla branży górniczej w Polsce. 50-letnia koncesja na wydobycie złóż węgla kamiennego będzie obowiązywać do 2058 r. Tak długi okres wydobycia stwarza perspektywy stabilnej pracy dla wielu pokoleń. Ponadto naturalną konsekwencją funkcjonowania zakładu górniczego będzie powstanie wielu miejsc pracy w jego otoczeniu. Mieszkańcy Miasta i Gminy Czerwionka-Leszczyny i powiatu rybnickiego będą mieli możliwość zatrudnienia zarówno w samej kopalni, jak i w firmach biorących udział przy jej budowie oraz w podmiotach obsługujących kopalnię już po okresie inwestycyjnym. Taki stan rzeczy przyczyni się do aktywizacji społeczno-gospodarczej mieszkańców oraz znacznej poprawy ich sytuacji materialnej.

Podsumowując zalety inwestycji, którą Spółka zamierza rozwinąć i kontynuować na podstawie udzielonej koncesji wydobywczej, należy dodać, że będzie ona jednym z bodźców rozwoju dla branży wydobywczej w Polsce, w której podmioty z kapitałem zagranicznym będą istotnym czynnikiem napędzającym rozwój sektora poszukiwań, rozpoznania i eksploatacji złóż.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.