Kiedy ponad rok temu w ustawie okołobudżetowej na rok 2015 przeniesiono 209 mln zł z kieszeni Ministerstwa Obrony Narodowej do Agencji Rezerw Materiałowych w ramach dotacji celowej na skup węgla, decyzja rządu była nie tylko krytykowana, ale wręcz wyśmiewana. Przypomnijmy – była końcówka 2015 r., Kompania Węglowa stała na krawędzi bankructwa z 4,4 mld zł zobowiązań, a cały sektor średnio produkował węgiel prawie 30 zł na tonie drożej, niż był go w stanie sprzedać, przynosząc 1,7 mld zł straty.
Atak mediów i ekspertów skupiał się na pokrętnym tłumaczeniu o konieczności zabezpieczenia rezerwy strategicznej państwa. Komentatorzy wskazywali, że na przykopalnianych zwałach leży prawie 6 mln t węgla, więc ryzyko, że nagle go zabraknie, jest znikome, w przeciwieństwie do np. ropy, której Polska nie produkuje. Wszyscy zgodnie twierdzili, że zabieg z ARM to typowa maszynka finansowa, która ma pomóc KW przeżyć jeszcze jeden kolejny miesiąc, dopóki resort energii w końcu ustali, w jakiej formule uratuje kopalnie Kompanii. Dla porównania oraz wywołania efektu komicznego, często przywoływano kultową już powieść międzywojnia - „Karierę Nikodema Dyzmy” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza.
W powieści, tytułowy Dyzma to poczciwy bezrobotny, który na skutek wielu zbiegów okoliczności trafia na salony przedwojennej Polski. Dzięki znajomości z ministrem Jaszuńskim może przedstawić resortowi rolnictwa plan wyjścia z kryzysu niskich cen i nadprodukcji zboża, który podsunął mu wcześniej Leon Kunicki (jego „patron” i „mentor”, a jednocześnie hochsztapler, który najmuje Dyzmę jako swojego „lobbystę”). W związku z zapowiadającym się urodzajem i spodziewanym spadkiem cen, Kunicki sugeruje wykupienie przez Skarb Państwa zboża od rolników, zmagazynowania go i późniejszej sprzedaży, kiedy popyt wzrośnie. W celu sfinansowania tych działań rząd mógłby wyemitować obligacje. Wykupienie zboża od rolników ma nastąpić jednak tylko pod warunkiem, że sami je przechowają. Brzmi znajomo?
Wydaje się oczywiste, ale prześledźmy kilka scenariuszy alternatywnych. Przed rokiem, wiceminister energii Wojciech Kowalczyk wykup węgla przez ARM tłumaczył posłom jako konieczność motywowaną względami zmian zagrożeń bezpieczeństwa państwa i nazywając to, co dla niektórych było tylko zastrzykiem gotówki dla KW – „zmianą struktury rezerw strategicznych”. Jak tłumaczył, rząd ma możliwość tworzenia rezerw poza pierwotnym programem rezerw strategicznych m.in. w sytuacji, gdy pojawiły się nowe zagrożenia. O jakich zagrożeniach mowa?
Zerknijmy na Ukrainę, gdzie wojna w jej wschodniej części pochłonęła nie tylko prawie 10 tys. ofiar, ale także zniszczyła jej przemysł wydobywczy. Wiele kopalń zostało zniszczonych, inne zamknięto lub odcięto ich dostawy do elektrowni i ciepłowni w zachodniej części kraju. Z tego powodu Ukraina musi posiłkować się węglem z importu. Najkorzystniejsza z punktu widzenia renty geograficznej Polska nie wchodzi w grę, bo jej surowiec nie odpowiada parametrami jakościowymi wymogom odbiorców ukraińskich. Dlatego właśnie nasz wschodni sąsiad importuje paliwo z RPA (przez brytyjski Steel Mont) oraz… z Rosji, z którą jest w nieformalnym konflikcie. W ub. tygodniu Igor Nasalik, minister energetyki i przemysłu węglowego Ukrainy oznajmił, że jego kraj chce pilnie kupić milion ton antracytu w Stanach Zjednoczonych. Za taką nagłą potrzebą stoi przede wszystkim ostatni pomysł aktywistów partii Front Narodowy o blokadzie torów kolejowych na granicy terytorium kontrolowanego przez separatystów, którzy zarabiają na wysyłce węgla z Donbasu. Ukrainie w tym momencie starczy węgla na miesiąc, mimo że już wcześniej wielokrotnie w miastach odcinano dostawy prądu i ciepła.
Wracając do Polski - poza najczarniejszym scenariuszem wojennym, dochodzi jeszcze kwestia możliwych konfliktów wewnętrznych w związku z ewentualnym zamykaniem przez rząd kolejnych kopalń. W tym miejscu warto cofnąć się do Wielkiej Brytanii z lat 80., kiedy wojnę górniczym związkom wydała Margaret Thatcher, która również postanowiła stopniowo likwidować zakłady górnicze. Przygotowując się do tłumienia strajków, Żelazna Dama zgromadziła na terenie obiektów wojskowych wystarczające zapasy węgla, dzięki czemu uniknięto przerw w dostawach prądu (jak miało to miejsce w 1972 r.).
Czy więc wykup około miliona ton węgla przez ARM miał może na celu zabezpieczenie się na wypadek strajków? Ponad rok działalności Ministerstwa Energii w obrębie restrukturyzacji górnictwa upłynął bez większych niepokojów społecznych, a i ostatnie napięcia wśród związkowców z Katowickiego Holdingu Węglowego raczej nie zakończą się tak, jak chociażby starcia na linii górnicy-rząd Ewy Kopacz dwa lata temu (kiedy wstrzymanie pracy w JSW doprowadziło ArcelorMittal, ich największego odbiorcę, do konieczności kilku interwencyjnych zakupów). Również fakt, że węgiel zakupiony przez Agencję nie opuszcza przykopalnianych zwałów (podobnie jak zboże w książce Dołęgi-Mostowicza), zdaje się obalać hipotezę o innej niż ratowanie kopalń motywacji zabiegu finansowego na linii MON-ARM-ME. Ku przestrodze przypomnijmy jednak, że potężne zwały, które w grudniu 2015 r. przeczyły deklaracjom resortu energii o konieczności magazynowania strategicznych surowców, stopniały w ciągu 12 miesięcy o 56 proc. A i konflikt na Ukrainie wcale nie zmierza ku końcowi…
Dyrektor Działu Analiz Rynku Węgla Energomix i założyciel serwisu polishcoaldaily.com.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
