Powiedzenie „jaki koń jest, każdy widzi” z roku na rok traci na aktualności z oczywistych przyczyn. Podobnie zdaje się być z tradycjami wynikającymi z Barbórki. Poza regionami górniczymi postrzegana jest jako coś egzotycznego. A i tam, gdzie górnictwo istnieje, nie wszyscy już wiedzą, co to takiego ta Barbórka i co ma piwo do szpady. Zatem jednym dla wyjaśnienia, drugim – dla przypomnienia, a wszystkim innym dla utrwalenia wiedzy o górniczej tradycji.
Święta Barbara
Patronka górników, ale i innych zawodów tzw. niebezpiecznych, jak choćby rybaków oraz flisaków, hutników, kamieniarzy, należy do grona tych świętych, po których nie zostały pewne przekazy. Nim stała się świętą, była Barbarą z Nikomedii, córką przeraźliwie bogatego Dioskurosa . Wolą Bożą było, aby to ojciec Barbary przyczynił się do osiągnięcia przez córkę świętości. W Nikomedii stała się ta dziewica chrześcijanką, co nie przypadło do gustu tatusiowi. Gdy Barbara nie posłuchała rodzica i nie wyrzekła się Jezusa, ojciec powiadomił o tym, kogo trzeba. Rzymianie zamknęli mu córkę w baszcie, by w niej czekała na kata z mieczem. Nim ten ściął jej głowę (co miało nastąpić ok. 305 r. n.e.) Barbarę nawiedził anioł z kielichem i hostią. I dlatego z tymi atrybutami od wieków święta (stała się nią za pontyfikatu Grzegorza I, na przełomie VI i VII wieku) jest przedstawiana, a od XIII wieku czczona także na Śląsku. I na koniec, co może górników i flisaków zasmucić: w 1969 r. wykreślono ją z „Martyrologium Romanum”, czyli urzędowego spisu świętych, bo Stolica Piotrowa miała wątpliwości co do istnienia Barbary. I jak widać, siła tradycji bywa czasem większa od woli Watykanu.
Święty Jerzy
Żył w Imperium Rzymskim wtedy, gdy po ziemi chodziła Barbara (także położył głowę pod katowski miecz w Nikomedii). Nie ma wątpliwości, że był postacią historyczną, choć smoka raczej nie zabił. Powszechnie wiadomo, że jest patronem m.in. Anglii, rolników i harcerzy. W niepamięć poszło to, że jest także patronem… górników. Można założyć, że gdyby nie osobisty urok dziewicy Barbary, to dziś święto górniczego stanu przypadałoby 9 grudnia.
Msza barbórkowa
Górnicy to naród zasadniczo wierzący, choć w czasach słusznie minionych w telewizji pokazywali, że jest odwrotnie. Jak święta, to i msza. W jej intencji oraz tych, którym patronuje. Ze specyfiki górniczej pracy wynika, że mogą chodzić do kościoła niekoniecznie wybudowanego na ziemi. W paru miejscach w Polsce mam kaplice podziemne. Kaplica św. Kingi (założona w 1894 r. i przez ponad 70 lat rzeźbiona) to ewenement na skalę światową. Zabytkowa kopalnia Guido może nie ma tak pięknej kaplicy, ale to za zbudowano ją głębiej niż wielicką. Jednak główna msza barbórkowa celebrowana nie jest pod ziemią, ale na ziemi. W tym roku we wsi Gołkowice, powiat Godów. Wielu z niecierpliwością czekało na to, co o górnictwie węgla kamiennego podczas tej mszy ogłosi metropolita katowicki. Sensacji tym razem nie było.
Sztandary i ordery
Trudno sobie wyobrazić Barbórkę bez pocztów sztandarowych. Ich liczba wcale nie musi zgadzać się z faktycznym stanem górnictwa węgla kamiennego. Są związki zawodowe z kopalń już od lat nieczynnych i jak mają sztandary, a z reguły mają, to je barbórkowo prezentują. Sztandar składa się z płata i drzewca zakończonego głowicą. Płat ma różne wzory na obu stronach, przeważnie obszyty jest frędzlami i przymocowany do drzewca skórzanym rękawem i ozdobnymi gwoździami. Z jednej strony płatu musi być górą zielony, a dołem czarny. Ambicją każdego związku zawodowego, każdej kopalnianej organizacji jest mieć własny. A najważniejszy jest ten kopalniany, co nikogo nie powinno dziwić.
Szczęść Boże!
Górnicze pozdrowienie, które wypowiadał nawet Edward Gierek, gdy zjeżdżał w ramach gospodarskiej wizyty pół kilometra pod ziemię. Pozdrowienie wypowiadane w codziennym życiu zawodowym. I wyhaftowane srebrnymi nićmi na sztandarach. Najczęściej pod wizerunkiem św. Barbary albo orła naszego. Szczęść Boże upowszechniło się dopiero pod koniec XVII wieku. Na wsi. Potem przeszło do miasta. Prawidłowa odpowiedź na to pozdrowienie brzmi: daj Boże!
Mundur górniczy
Co jak co, ale o nim można powiedzieć, że taki jest, jaki każdy widzi. Czarny. Książki o szczegółach i historii górniczego munduru napisano, więc skrótowo o nim będzie w tym sprincie po tradycjach. Średnio na mundur (dla górnika o normalnej posturze) trzeba 320 cm elanowełny zwanej krepą górniczą. Jak komuś zimno, to pasuje sprawić sobie płaszcz (z wełny setki). Do tego czarne półbuty, biała koszula i wyłącznie czarne skarpetki oraz białe rękawiczki, a na głowę czako. To wszystko kosztuje, a że w górnictwie kryzys, to na dofinansowanie zakupu kompletnego munduru raczej nie ma co liczyć. Może dlatego nie każdy górnik jest górnikiem umundurowanym.
Szpada górnicza
Kiedyś gwarkowie byli traktowani przez władzę królewską z estymą. I jak żołnierze mieli prawo do broni. Częstokroć używali jej w obronie państwa lub włości. Potem broń białą wyparła palna i szpada stała się dodatkiem do munduru. Nie dla wszystkich górników. W XIX wieku ujednolicono umundurowanie górnicze i szpada stała się symbolem władzy wyższych urzędników górniczych i nadzoru górniczego. Prawo do (honorowej) szpady zwykłemu górnikowi przywróciła władza ludowa w 1949 r., gdy wprowadzono nowy wzór munduru górniczego. W latach 80. rozluźniono konwencję i szpadę górniczą dostawało się z automatu po 20 latach pracy w górnictwie, podobnie jak... Order Sztandaru Pracy. Dziś, ostatnim aktem prawnym stanowiących komu szpadę i za co, jest ustawa z 14 lutego 2003 r. oraz rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 29 września 2003 r. Zgodnie z nim (§ 4.1) honorową szpadę górniczą nosi się wyłącznie przy uroczystym mundurze górniczym. Dla tzw. VIP-ów robiono wyjątek. Jedynym usprawiedliwionym był Jan Paweł II, który honorową szpadę dostał w 1999 r. od absolwentów AGH. Papież poprosił, by górnicy mimo trudnej sytuacji, w jakiej znalazło się polskie górnictwo, nie dochodzili, swoich racji z pomocą szpad. Górnicy, zdaje się, prośbie tej dali zadość.
Karczma piwna
Święto trzeba uczcić. Najlepiej biesiadnie. Nie wiadomo, kiedy po raz pierwszy powołano Prezesa Karczmy Piwnej oraz W Sprawach Piwnych Nigdy Nieomylnego Prezydium. Wiadomo, że tradycji barbórkowego biesiadowania trzeba szukać w średniowieczu. Wówczas wódki jeszcze nie znano, a piwo było wtedy tym, czym dziś są napoje energetyzujące. I tak to przetrwało do współczesności. Gdyby u zarania karczm znano gorzałkę, to nie wiadomo, czy ta tradycja – z oczywistych względów – przetrwałaby wieki.
Orkiestra górnicza
„Górniczy Stan niech nam żyje. Niech żyje nam Górniczy Stan, bo choć przed nami dzienne światło kryje, toć dla ojczyzny trud ten jest nam danˮ – śpiewają gwarkowie pod muzykę graną, a jakże, przez orkiestrę górniczą. Kiedyś każda kopalnia miała swoją orkiestrę. Wiele kopalń już nie istnieje, a ich orkiestry nadal działają. Na własny rozrachunek. Pogrzeby, akademie, barbórki, festyny itd. itp. Kokosów z tego wielkich nie ma, ale wyżyć idzie. Tym bardziej, gdy łączy się przyjemne z pożytecznym i podtrzymuje tradycję!
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
