Krzyż Wolności i Solidarności to państwowe odznaczenie cywilne, nadawane działaczom opozycji wobec dyktatury komunistycznej w PRL. W piątek (30 września) Śląskim Urzędzie Wojewódzkim, imieniu prezydenta RO odznaczenia wręczy 38 osobom prezes Instytutu Pamięci Narodowej, dr Jarosław Szarek. Dotychczas Krzyż otrzymało ponad siedmiuset działaczy.
Krzyż Wolności i Solidarności został ustanowiony przez Sejm 5 sierpnia 2010 r. Po raz pierwszy przyznano go w czerwcu 2011 roku przy okazji obchodów 35. rocznicy protestów społecznych w Radomiu. Krzyż nadawany jest przez prezydenta RP, na wniosek prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, działaczom opozycji wobec dyktatury komunistycznej, za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL.
Dotychczas Krzyż otrzymało ponad siedmiuset działaczy. Źródłem uchwalenia Krzyża Wolności i Solidarności jest Krzyż Niepodległości z II RP. W precedencji to odznaczenie zajmuje miejsce pomiędzy Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami a Złotym Krzyżem Zasługi.
Wśród odznaczonych 38 osób są również związane z górnictwem:
• Waldemar Biazik:
od 13 do 15 XII 1981 r. uczestniczył w strajku w KWK "Jastrzębie" w Jastrzębiu-Zdroju, zorganizowanym przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego. Należał do straży strajkowej, odpowiedzialnej za jego zabezpieczenie. Po pacyfikacji strajku rozpoczął działalność w ramach podziemnych struktur byłego NSZZ "Solidarność" na terenie ww. zakładu pracy. Do czerwca 1989 r. zajmował się kolportażem nielegalnych wydawnictw oraz zbieraniem informacji o nieprawidłowościach związanych z bezpieczeństwem pracy górników na terenie zmilitaryzowanych kopalń. Wyniki jego pracy były następnie publikowane w prasie podziemnej. W sierpniu 1988 r. w KWK "Jastrzębie" Pan Waldemar Biazik brał udział w strajku, którego uczestnicy domagali się legalizacji NSZZ "S'.
• Tadeusz Drzazgowski:
od 1979 r. prowadził działalność antysocjalistyczną. Był założycielem NSZZ "Solidarność" w Gliwickim Przedsiębiorstwie Budownictwa Węglowego. W okresie stanu wojennego na terenie Gliwic rozkolportował za pomocą balonów ulotki o treści antypaństwowej. Związany z nielegalną strukturą o nazwie Gliwicka Delegatura RKW NSZZ "S" Region Śląsko-Dąbrowski, następnie z Solidarnością Walczącą. Utrzymywał kontakty z ośrodkami SW na terenie całego kraju. W 1983 r. zorganizował na terenie Gliwic nielegalny punkt poligraficzny, który funkcjonował do 1985 r. Po likwidacji nielegalnej drukarni ukrywał się, będąc poszukiwany listem gończym. Figurant SOS "Murarz" i SOR "Balon".
• Józef Gruszka:
w 1989 r. uczestniczył w nielegalnej działalności Tymczasowej Komisji Zakładowej NSZZ "S" (był jej przewodniczącym), która zawiązała się w KWK "Anna" w Pszowie. Inspirował załogę kopalni do podpisywania deklaracji przystąpienia do związku, ponadto koordynował kolportaż ulotek oraz organizował tzw. masówki na terenie zakładu pracy. Z uwagi na swoją działalność był objęty kontrolą operacyjną ze strony SB w ramach Sprawy Operacyjnego Sprawdzenia krypt. "Owoc", a następnie Sprawy Operacyjnego Rozpracowania krypt. "Pestka". Rozpracowanie miało udokumentować nielegalną działalność ww. i szkodliwe oddziaływanie na załogę kopalni.
• Tadeusz Jedynak:
był organizatorem strajku w KWK "Manifest Lipcowy" w Jastrzębiu-Zdroju w dniach 29-31 VIII 1980 r., wszedł w skład MKR, uczestniczył w podpisywaniu tzw. Porozumienia Jastrzębskiego. Od stycznia 1981 r. był członkiem KKP NSZZ "S" jako reprezentant Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Od 22 I 1981 r. był wiceprzewodniczącym Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiej NSZZ "S". Internowany 13 XII 1981 r., przebywał w areszcie KWMO w Katowicach, następnie w Zabrzu-Zaborzu, Łupkowie, Załężu. Po zwolnieniu z internowania 23 XII 1982 r. ponownie w konspiracyjnych strukturach "Solidarności" jako członek TKK NSZZ "S", przewodniczący tajnej Regionalnej Komisji Wykonawczej Regionu Śląsko-Dąbrowskiego NSZZ "S". Poszukiwany przez władze ukrywał się na terenie Polski. W wyniku działań poszukiwawczych 17 VI 1985 r. został zatrzymany w Warszawie i umieszczony tam w AŚ. Zwolniony 12 IX 1986 r. Po utworzeniu KKW NSZZ "S" wszedł w jej skład. Był inspiratorem i organizatorem wielu nielegalnych manifestacji oraz wieców, za co był kilkakrotnie karany przez Kolegium ds. Wykroczeń w latach 1986-1988. W sierpniu 1988 r. zaangażował się w akcję strajkową w KWK "Manifest Lipcowy" i został członkiem MKS, mimo iż nie był pracownikiem kopalni od 1981 r. W latach 1985-1988, w związku z prowadzoną działalnością w strukturach "S", wobec Tadeusza Jedynaka toczyły się postępowania śledcze, prokuratorskie i sądowe. W latach 1981-1989 ww. był inwigilowany przez SB w Katowicach w ramach SOR "Kierownik", którą zakończono 11 XII 1989 r. po zalegalizowaniu NSZZ "S".
• Waldemar Kapłon:
od 1978 r. był działaczem KOR, następnie NSZZ "Solidarność" - zarówno legalnych, jak i podziemnych jej struktur. W dniach 14-15 XII 1981 r. na terenie KWK "1 Maja" w Wodzisławiu Śląskim zorganizował strajk; wszedł też w skład komitetu strajkowego. Internowany od 15 XII do 29 XII 1981 r. w ośrodku odosobnienia w Jastrzębiu-Zdroju, następnie tymczasowo aresztowany i osadzony w Areszcie Śledczym w Gliwicach. Wyrokiem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego na sesji wyjazdowej w Katowicach w dniu 19 I 1982 r. skazany na rok i sześć miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na trzy lata. Był objęty kontrolą operacyjną w ramach: Kwestionariusza Ewidencyjnego krypt. "Kapral", Spraw Operacyjnego Rozpracowania krypt. "Bruno", "Gra" oraz Spraw Operacyjnego Sprawdzenia krypt. "Grupa", "Msza", "Łaźnia".
• Jerzy Kasperek:
był działaczem NSZZ "Solidarność" przy Bytomskich Zakładach Naprawczych Przemysłu Węglowego w Bytomiu. Po wprowadzeniu stanu wojennego, w dniach 14-15 XII 1981 r. był współorganizatorem i uczestnikiem strajku okupacyjnego na terenie ww. zakładu. Za powyższe w dniu 15 XII 1981 r. został zatrzymany, a następnie postanowieniem Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Gliwicach z dnia 18 XII 1981 r. tymczasowo aresztowany i osadzony w Areszcie Śledczym w Bytomiu. Wyrokiem wydanym 14 I 1982 r. przez Sąd Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu na sesji wyjazdowej w Katowicach Pan Jerzy Kasperek został skazany na półtora roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na trzy lata, dwa lata pozbawienia praw publicznych oraz karę grzywny. W 1982 r. pozostawał w zainteresowaniu operacyjnym SB PRL.
• Włodzimierz Kowalski:
w sierpniu 1988 r. był uczestnikiem strajku w kopalni "Morcinek" w Kaczycach. Kilkakrotnie zatrzymywany na 48 godzin. W październiku 1988 r. zatrzymany za próbę wniesienia na teren kopalni "Morcinek" biuletynu NSZZ "Solidarność" oraz deklaracji członkowskich "S". Był członkiem KPN oraz założycielem Tymczasowej Komisji "S" przy kopalni "Morcinek". W lutym 1989 r. uczestniczył w Zgromadzeniu Działaczy Regionu Śląsko-Dąbrowskiego "Solidarności".
• Tadeusz Kurowski:
w dniach 13-15 XII 1981 r. brał udział w strajku w KWK "Moszczenica" w Jastrzębiu-Zdroju, zorganizowanym przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego. Po pacyfikacji strajku włączył się w podziemną działalność zdelegalizowanego NSZZ "Solidarność". W ramach konspiracyjnej aktywności zajmował się zbieraniem składek związkowych, rozdzielaniem prasy niezależnej, brał udział w akcjach ulotkowych na terenie KWK "Moszczenica". W dniach 18-27 VIII 1988 r. uczestniczył w strajku w ww. zakładzie pracy, podczas którego domagano się legalizacji NSZZ "S". Po jego zakończeniu Pan Tadeusz Kurowski zaangażował się w organizowanie Komisji Zakładowej "Solidarności" na terenie KWK "Moszczenica".
• Jan Patalita:
był pracownikiem KWK "Wujek" w Katowicach. Brał udział w strajku okupacyjnym przeprowadzonym na terenie kopalni w dniach 13-16 XII 1981 r. W dniu 16 XII 1981 r., podczas pacyfikacji kopalni przez oddziały milicyjno-wojskowe, przebywał w strefie bezpośrednich walk górników z tymi oddziałami. Uległ silnemu zatruciu gazami bojowymi. W wyniku tego zdarzenia doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu, nie powrócił do pracy na kopalni i przeszedł na rentę inwalidzką. Do dnia dzisiejszego znajduje się pod stałą opieką lekarza.
Ks. Piotr Płonka:
od początku istnienia NSZZ "Solidarność" wspierał jego działaczy. 15 XII 1981 r. podczas strajku górników KWK "XXX-lecia PRL" w Jastrzębiu-Zdroju przebywał na terenie kopalni, gdzie odprawił Mszę, manifestując w ten sposób swój sprzeciw wobec wprowadzenia stanu wojennego. Od stycznia 1982 r. był kapelanem więziennym w Zakładzie Karnym w Jastrzębiu Szerokiej, gdzie również internowano działaczy opozycji antykomunistycznej. W dniach 14-16 XII 1981 r. ks. Piotr Płonka wspierał strajkujących górników KWK "Borynia" w Jastrzębiu-Zdroju. Od grudnia 1982 r. uczestniczył w pracach redakcyjnych pisma "GROS" (Górniczy Ruch Oporu Solidarność), które kolportowano w jastrzębskich kopalniach. Był organizatorem spotkań działaczy opozycji, m.in. 4 XII 1985 r., podczas którego kolportowano literaturę bezdebitową. Kolejne spotkanie (oba miały miejsce w Piekarach Śląskich) odbyło się 4 XII 1987 r. Wzięli w nim udział i wygłosili przemówienia m.in.: Zbigniew Romaszewski, Anna Walentynowicz i Tadeusz Jedynak. Z uwagi na powyższą działalność ks. Piotr Płonka pozostawał w operacyjnym zainteresowaniu SB. Formami represji zastosowanymi wobec ww. były rozmowy ostrzegawcze oraz zastrzeżenie wyjazdów za granicę w okresie od 25 III 1986 r. do 15 III 1988 r.
• Zbigniew Rutkowski:
uczestniczył w strajkach odbywających się na terenie KWK "Borynia" w Jastrzębiu-Zdroju w dniach od 12 do 15 XII 1981 r. oraz od 15 VIII do 3 IX 1988 r. Ponadto w latach 1984-1989 uczestniczył w działaniach podejmowanych przez liderów podziemnego NSZZ "Solidarność" na terenie KWK "Borynia" i miasta Jastrzębia.
• Aleksandra Ryłko:
w latach 1980-1989 była działaczką NSZZ "Solidarność", od 1980 do 1981 r. sekretarzem Komisji Zakładowej NSZZ "S" w Zakładach Naprawczych Przemysłu Węglowego w Bytomiu. W styczniu 1981 r. nawiązała kontakt z działaczami KSS KOR. W lipcu 1981 r. zorganizowała w ZNPW komórkę KPN i w swoim mieszkaniu organizowała cotygodniowe spotkania jej członków. Była inspiratorką założenia w ZNPW Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania. Z uwagi na powyższą działalność była przewidziana do internowania w ramach akcji "Jodła". 14 XII 1981 r. zorganizowała strajk w zakładzie pracy, a od 16 XII 1981 r. ukrywała się. Komenda Główna MO wydała zarządzenie o poszukiwaniu ogólnokrajowym i nadzwyczajnym Aleksandry Ryłko, a Prokurator Rejonowy w Bytomiu wydał list gończy. W styczniu 1982 r. została dyscyplinarnie zwolniona z pracy. 13 X 1983 r. ujawniła się i została objęta amnestią. Po ujawnieniu podjęła próbę reaktywacji struktur KPN w Bytomiu. Spotykała się byłymi internowanymi, b. działaczami NSZZ "S" i KPN. 16 VI 1988 r. została zatrzymana i osadzona w AŚ w Bytomiu za malowanie symbolu KPN na murach. 17 VI 1988 r. przeszukano jej mieszkanie. W kwietniu 1989 r. zaczęła pełnić dyżury w punkcie konsultacyjnym ds. tworzenia TKZ NSZZ "S" w PSS "Społem" w Bytomiu. Tam w maju 1989 r. z ramienia Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" została członkinią Komisji Wyborczej w obwodzie nr 59.
• Jan Strachota:
od września 1980 r. był działaczem NSZZ "Solidarność", członkiem Komitetu Robotniczego NSZZ "S" przy KWK "Knurów" w Knurowie. Od listopada 1980 r. pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Oddziałowej przy ww. kopalni. Internowany 14 XII 1981 r. w ramach akcji "Jodła" na podstawie Decyzji nr Ku-12 z dnia 13 XII 1981 r. podpisanej przez Komendanta Miejskiego MO w Knurowie. Przebywał w ośrodkach odosobnienia w Zabrzu-Zaborzu oraz Kokotku, zwolniony w dniu 29 IV 1982 r.
• Stanisław Świercz:
w dniach 13-15 XII 1981 r. był uczestnikiem strajku na terenie KWK "Jastrzębie" w Jastrzębiu-Zdroju. Podczas pacyfikacji strajku został pobity. W 1988 r. ponownie wziął udział w strajku w KWK "Jastrzębie". Od 1985 r. do czerwca 1989 r. angażował się w działania podziemnych struktur zdelegalizowanego NSZZ "Solidarność".
• Edward Wróblewski:
był od września 1980 r. działaczem NSZZ "Solidarność", członkiem Komisji Zakładowej przy Przedsiębiorstwie Budownictwa Mieszkaniowego Przemysłu Węglowego "FAMOT" w Gliwicach. Następnie działał w strukturach Gliwickiej Delegatury Regionalnej Komisji Wykonawczej NSZZ "S" Region Śląsko-Dąbrowski. Po wprowadzeniu stanu wojennego należał do grupy osób, która zajmowała się produkcją i kolportażem nielegalnych wydawnictw, m.in. biuletynu "Manifestacja Gliwicka". Za powyższą działalność Pan Edward Wróblewski w dniu 6 XI 1982 r. został internowany. Początkowo przebywał w Areszcie Śledczym w Katowicach, następnie w Zakładzie Karnym w Zabrzu-Zaborzu, skąd został zwolniony 9 XII 1982 r. W latach 1982-1988 podlegał kontroli operacyjnej SB PRL.
• Lucjan Zaremba:
był działaczem NSZZ "Solidarność" przy Przedsiębiorstwie Budownictwa Mieszkaniowego Przemysłu Węglowego "Kombud" w Mysłowicach, gdzie był zatrudniony. Po wprowadzeniu stanu wojennego kontynuował prace związkowe. W związku z działaniem na rzecz odzyskania przez Polskę suwerenności i niepodległości oraz respektowania praw człowieka był kilkakrotnie prewencyjnie zatrzymywany i przesłuchiwany. Był uczestnikiem Mszy za Ojczyznę oraz uroczystości pod Krzyżem przy KWK "Wujek" w Katowicach upamiętniających śmierć górników poległych 16 XII 1981 r. Zainicjował powstanie oraz wszedł w skład TKZ NSZZ "S" przy PBM PW "Kombud". Z jego inicjatywy członkowie TKZ złożyli w marcu 1989 r. w Sądzie Wojewódzkim w Katowicach wniosek o ponowne zalegalizowanie "Solidarności". Pan Lucjan Zaremba brał udział w tworzeniu Komitetu Obywatelskiego w Mysłowicach, którego zadaniem było zorganizowanie kampanii wyborczej przed wyborami 4 VI 1989 r. W latach 1988-1989 inwigilowany przez SB PRL.
Krzyż Wolności i Solidarności jest nagrodą dla działaczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej, którzy w okresie od 1 stycznia 1956 r. do 4 czerwca 1989 r., z wyłączeniem okresu od 31 sierpnia 1980 r. do 12 grudnia 1981 r., na terytorium Polski co najmniej przez 12 miesięcy:
• byli aktywnymi członkami nielegalnych organizacji, które stawiały sobie za cel odzyskanie przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL, lub
• prowadzili zagrożoną odpowiedzialnością karną lub represjami działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania praw człowieka w PRL.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
