- Są kraje, którym udało się w sposób modelowy stworzyć własne strategie surowcowe. O dziwo nie muszą to być opasłe tomiszcza wykazów i opracowań. Słynnym przykładem jest górnicza Finlandia, gdzie dokument taki liczy sobie... tylko 39 stron. Strategia Finlandii powstała w pół roku! - mówi w rozmowie z Trybuną Górniczą Aleksander Kabziński, prezes Polskiego Związku Producentów Kruszyw, organizator i gospodarz konferencji "200 lat państwowego górnictwa w Polsce. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość", która trwa od środy do piątku (17-19 lutego) w Kielcach.
Czy udało się spełnić nadzieje, które zasilały pomysł zorganizowania w Kielcach konferencji poświęconej 200-leciu górnictwa państwowego w Polsce i w jakim stopniu?
- Owszem, w znacznym stopniu, chociaż nigdy nie jest się do końca zadowolonym. Po pierwsze budowałem pomysł całego bloku sesji na tym, żeby były one rozwinięciem wystąpienia ministra Jędryska, którego zabrakło niestety z przyczyn od niego niezależnych. W środę, pierwszego dnia konferencji zwołano w Warszawie posiedzenie nowego zespołu ds. innowacji, utworzonego przez ministra rozwoju i prof. Jędrysek musiał w nim uczestniczyć. Było więc rozwinięcie a zabrakło początku.
Liczyłem też, że frekwencja mogłaby być większa o około 30-40 osób, ale w zamian za to na 120 gości 80 miało cenzus naukowy od doktora w górę. Mieliśmy więc maksymalne nasycenie profesorskie na metr kwadratowy (śmiech). Sesja pierwszego dnia w Pałacu Biskupim odbyła się w symbolicznym miejscu. Myślę, że poziom wystąpień był bardzo wysoki, rzadko się zdarza, że w jednym miejscu spotykają się najważniejsi przedstawiciele najważniejszych spółek wydobywczych i naukowcy.
Zaakcentował Pan w jednym z wystąpień, iż wierzy w to, że obecny Główny Geolog Kraju będzie miał dość determinacji, aby doprowadzić do końca dzieło stworzenia w Polsce strategii surowcowej.
- Bardzo na to liczę, bo już w latach 2005-2007 prof. Jędrysek dał dowód determinacji, ale jego urzędowanie trwało wtedy za krótko. Później nie marnował sił, prowadząc przez cały okres zespół sejmowy, na którym miałym przyjemność bywać i gdzie poruszano bardzo istotne tematy. A w tej chwili prof. Jędrysek sprecyzował już zmiany, jakich chciałby dokonać.
Być może przeszkadzają mu w tym pewne działania organizacyjne w skali kraju, gdyż powstało m.in. Ministerstwo Energii. Inaczej dotąd usytuowany był też nadzór nad górnictwem kruszyw, co - mówiąc otwarcie - bardziej nam odpowiadało. Nadzór górniczy i geologiczny skupiony był w jednym ręku, tymczasem teraz ten pierwszy przeszedł śladem węgla kamiennego do Ministerstwa Energii. Oczywiście można by dyskutować, czy to dobrze, czy źle. Ja uważam, że za bardzo ciągle patrzy się na całe polskie górnictwo przez problem, jak stonowi górnictwo węgla kamiennego. Nie wydaje się, by w tym przejawiała się właśnie zasada zrównoważonego działania.
Jedną z misji konferencji w Kielcach było uświadomienie opinii publicznej w kraju, że wyobycie i górnictwo, które powszechnie kojarzy się u nas z czarnym węglem, ma niepomiernie szerszą skalę.
- Górnictwo jest sposobem wydobywania kopaliny. Dlatego dzielimy je m.in. na podziemne, odkrywkowe czy otworowe. Generalnie wszystkie te rodzaje górnictwa tworzą przemysł wydobywczy, mówmy więc o nim, przyznając oczywiście, że w skład tego przemysłu wchodzi również górnictwo węgla kamiennego, ale nie tylko.
Podobnie, jak nie wszystkie surowce wydobywane w Polsce muszą być energetyczne! Drugiego dnia konferencji w prelekcjach słyszeliśmy ciekawostkę, że najważniejszym surowcem w niektórych miejscach na świecie są na przykład... piaski, które sprzedaje się po cenie dochodzącej do 100 dol. za tonę! Przez długie lata na przykład Australia zarabiała i zarabia grube pieniądze, nie wiem czy nie porównywalne do handlu węglem, na swoich piaskach, które eksportuje do Emiratów Arabskich i Arabii Saudyjskiej, gdzie sypie się modne ostatnio, potężne sztuczne wyspy. Otóż nie można owych wysp budować przy pomocy piasku z pustyni, bo jest on jednofrakcyjny, zawiera pyły, nie potrafi się odpowiednio klinować i zupełnie nie nadaje się do mieszanek betonowych.
Tak więc mówienie o tym, że jakieś surowce są szczególnie ważne, strategiczne, kluczowe, jest sprawą lokalną i względną od potrzeb!
Dlaczego polityka surowcowa jest tak krytycznie ważna?
- Mamy obecnie nowoczesne, cyfrowe metody monitorowania złóż, potrafimy mierzyć zasoby, tymczasem brakuje ostatecznego modelu ich wykorzystania.
Przez strategię lub politykę surowcową rozumiemy formalne, prawne i społeczne docenienie określonego działania. Ciągle podkreślam, że 75 proc. użytecznej działalności człowieka polega na wydobywaniu kopalin i ich przetwarzaniu, które kończy się w postaci takich produktów jak np. pasta do zębów, ale też kineskop telewizora.
Nie może być takiej sytuacji, że nasze surowce - to szczególne dobro wspólne - będziemy nieroztropnie marnować. Jest to co więcej dobro nieodnawialne - ileż bowiem trzeba czekać na uformowanie się skał! Najprymitywniejsza ich forma - torf wymaga 200 lat, a inne setek tysięcy i milionów lat. Rzecz polega na tym, żeby wydobycie surowców sensownie wyważyć. Jeżeli chronimy w tej chwili powietrze, glebę, lasy, wody, dlaczego wyjątkiem miałyby być surowce? A przecież wystarczy np. zadniedbać możliwość udostępnienia złóż, zabudować je niemądrze drogami i innymi inwestycjami.
Jednocześnie - i tego boi się wielu - strategia surowcowa każe określić jakieś prognozy czasowe i ilościowe pozyskania surowców. Można je kupować za granicą, ale pozostaje przecież problem niezależności. Doskonały byłby taki schemat, że gdy mam dostęp do złóż, ale zarazem nadmiar pieniędzy, to mogę korzystnie kupować surowce na zewnątrz a własne deponuję na gorsze czasy.
Jest to jednakże dość idealne założenie, bo przy surowcach dochodzi nam problem ich transportu. Nabierają one realnej wartości opiero w miejscu ich wykorzystania. Obecnie na przykład przez granicę południową Polski ze Słowacją napływają do nas tamtejsze kruszywa, bo granica UE jest otwarta a ciężarówkom wszystko jedno, w którą stronę powiozą ładunek. W pewnych rejonach Podkarpacia opłaca się legalnie wywozić nasz piasek, którego nie ma na północy Słowacji, zawieźć, pozostawić w tamtejszej kopalni a zabrać stamtąd kruszywa łamane. To przykład wolnego i korzystnego przepływu surowców naturalnych.
Czy dziedzictwo Stanisława Staszica sprzed 200 lat może nam pomóc w opracowaniu współczesnej polskiej polityki surowcowej?
- Wokół Kielc istniało wówczas sporo państwowych kopalń. Aby można prowadzić w nich wydobycie, potrzebne były kadry, stąd utworzenie Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Staszic zaczynał też wprowadzać rozmaite sensowne wymagania, jeśli chodzi o stosowania w górnictwie prawa. Był on zwolennikiem państwowej własności kopalin. Rozumiał również, że niezbędne są konsekwentne działania poszukiwawcze, a wiedzia o złożach wymaga ciągłej aktualizacji, gdyż nic w tym względzie nie jest nam dane raz na zawsze.
Są kraje, którym udało się w sposób modelowy stworzyć własne strategie surowcowe. O dziwo nie muszą to być opasłe tomiszcza wykazów i opracowań. Słynnym przykładem jest górnicza Finlandia, gdzie dokument taki liczy sobie... tylko 39 stron.
Strategia Finlandii powstała w pół roku! Jak? Władze zaprosiły sześciu reprezentantów przemysłu, trzech - nauki i trzech - administracji, razem dwunastu ekspertów, których... zamknięto na 2 miesiące, by wydajnie pracowali. Potem efekty zostały jeszcze poddane konsultacjom i po 6 miesiącach Finlandia - jako pierwsza w Europie kilkadziesiąt lat temu - miała już własną wersję polityki surowcowej państwa.
Co ważne uznano tam, że strategia surowcowa będzie miała rangę konstytucji w systemie prawnym względem pozostałych i późniejszych ustaw i aktów prawnych. Gdyby doszło do ewentualnego konfliktu, będzie on łatwy do rozstrzygnięcia w oparciu o strategię.
Staszic wypowiedział kiedyś święte słowa: postulował, aby każdy z nas robił rzeczy społecznie użyteczne. Utylitaryzm powinien cechować m.in. badania naukowe i prace badawcze tak, aby odpowiadały realnym potrzebom i możliwościom przemysłu. Powinniśmy skompletować w Polsce grupę ekspercką podobną do tej fińskiej, zwracając uwagę, że połowa składu reprezentowała tam przemysł, bez przesadnego udziału środowisk naukowych.
Wreszcie - niejako wzorem Stanisława Staszica, organizatora górnictwa państwowego na ziemiach polskich - dziś Główny Geolog Kraju, jako gospodarz jego surowców, powinien zostać wyposażony w potrzebne mu narzędzia, a jadnocześnie w nadzwyczajną odpowiedzialność.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
