Stale zmieniające się ustawy komplikują działalność przedsiębiorcom górniczym. Branża stosować się musi do kilkunastu aktów prawnych, których przepisy często się do siebie odwołują. Ponadto w ciągu ostatnich lat fiskus nałożył na górnictwo wysokie podatki. Niewyjaśniona pozostaje też kwestia ochrony zasobów surowcowych.
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze została istotnie znowelizowana w 2014 r. Wprowadziła wiele zmian w zakresie uprawnień, obowiązków i kompetencji nadzoru górniczego. Przebudowano szereg przepisów w zakresie tworzenia planów ruchu zakładów górniczych. Przywrócone zostały również kompetencje nadzoru górniczego w zakresie opiniowania niektórych projektów zagospodarowania złóż. Niestety Prawu geologicznemu i górniczemu brakuje jeszcze wielu przepisów wykonawczych. Wejście w życie niektórych z nich trzeba było przesuwać.
- Przepisy różnych rozporządzeń wzajemnie się do siebie odwołują. Muszą więc wchodzić w życie równocześnie. W związku z tym należało po raz trzeci podjąć prace nad przesunięciem chociażby wejścia w życie - tym razem z 1 stycznia na 1 lipca 2016 r. - przepisów w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych, gdyż są one podstawą ustalania rygorów prowadzenia eksploatacji w warunkach określonego stopnia, kategorii czy klasy zagrożenia naturalnego - zwraca uwagę Przemysław Grzesiok, dyrektor Departamentu Prawnego Wyższego Urzędu Górniczego.
Warto przy tym wspomnieć, że przepisy o zagrożeniach naturalnych, m.in. w podziemnych zakładach górniczych, zostały wydane już bardzo dawno, bo w styczniu 2013 r. Zmieniają kryteria oceny wielu zagrożeń, także tych występujących w górnictwie podziemnym. W przypadku zagrożenia tąpaniami rozporządzenie przewiduje tylko dwa stopnie, a nie trzy, jak jest to obecnie. Istotnie przebudowuje ponadto przepisy dotyczące zagrożenia wyrzutami gazów i skał, doprecyzowuje przepisy dotyczące zagrożenia wybuchem pyłu węglowego oraz wprowadza regulacje dotyczące zagrożenia klimatycznego.
- Przewidzieliśmy bardzo długie vacatio legis dla tych przepisów. Chodziło o to, aby w tym samym czasie weszło w życie rozporządzenie dotyczące prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych. Rozporządzenie to z kolei pozostaje w bezpośrednim związku z wydawanymi przez Radę Ministrów przepisami o wyrobach dopuszczanych przez prezesa WUG do stosowania w ruchu zakładów górniczych. Zaproponowane znaczące ograniczenie katalogu tych wyrobów i przeniesienie dotyczących ich regulacji do rozporządzenia w sprawie prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych spowoduje, że teraz przedsiębiorca w znacznie większej liczbie przypadków będzie samodzielnie decydował o tym, czy wyrób górniczy spełnia wymagania określone przez ministra, a w konsekwencji, czy może go dobrać do warunków geologiczno-górniczych panujących w zakładzie górniczym - dodaje Grzesiok.
Deregulacja i bezpieczeństwo
Resort gospodarki zakończył już prace nad rozporządzeniem w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych. Rozporządzenie to pod koniec września skierowano na trzy miesiące do notyfikacji Komisji Europejskiej. Zniesiono w nim m.in. obowiązek przekazywania obudów zmechanizowanych poddanych modernizacji do badań w akredytowanym laboratorium badawczym. Zdaniem ekspertów zmiana ta wpłynie pozytywnie na funkcjonowanie przedsiębiorstw górniczych, gdyż koszt przeprowadzenia badania technicznego obudowy zmechanizowanej ulegnie znacznemu zmniejszeniu przy zachowaniu identycznego poziomu bezpieczeństwa.
Z kolei ustawa deregulacyjna, ogłoszona 30 września br., umożliwiła w końcu rozpoczęcie prac nad projektem nowego rozporządzenia w sprawie kwalifikacji w zakresie górnictwa i ratownictwa górniczego.
- Teraz trzeba się spieszyć, ponieważ ta ustawa nie przewiduje utrzymania w mocy starego rozporządzenia z 2011 r., a wprowadza m.in. redukcję z trzech do dwóch szczebli dozoru ruchu, dla których określane są kwalifikacje. Chcielibyśmy, aby projekt rozporządzenia był jeszcze w tym roku rozesłany do konsultacji publicznych. Nowy akt musi być ogłoszony najpóźniej w marcu 2016 r. - podkreśla Grzesiok.
Praca, kwalifikacje, procedury
Problem, z którym trzeba będzie się ponownie uporać, to wymagania prawne w zakresie stażu pracy, wykształcenia, odbywania kursów i badań dla wielu stanowisk i czynności, w tym specjalistycznych. Już obecnie funkcjonuje model, w którym pracodawca, obserwując osobę wykonującą takie czynności, powinien sam zaplanować dla niej odpowiednią ścieżkę kariery. W obowiązującej od 1 stycznia 2012 r. ustawie Prawo geologiczne i górnicze wymieniono już bowiem te zawody i dokonano wstępnej ich deregulacji.
Dzięki temu górnicy strzałowi, maszyniści maszyn wyciągowych, operatorzy pojazdów do przewozu środków strzałowych, elektromonterzy i spawacze nie są już zobowiązani z mocy prawa do zdawania dodatkowego egzaminu przed specjalną komisją. O tym zaś, czy spełniają warunki do pracy na swych stanowiskach, decyduje pracodawca. Ustawa deregulacyjna rezygnuje natomiast z dodatkowych wymagań górniczych m.in. dla instruktorów strzałowych oraz spawaczy.
Z kręgu kierownictwa i dozoru ruchu wyłączono dalszą część osób, co do których dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych nie będą już stwierdzali posiadanych kwalifikacji. Dotyczy to np. czynności wyższego dozoru ruchu wykonywanych w ruchu zakładów nieprowadzących wydobycia, a jedynie działalność, do której stosuje się przepisy ustawy Prawo geologiczne i górnicze, a więc np. kopalń zabytkowych i doświadczalnych. W myśl nowych przepisów kierownik ruchu takiego zakładu oraz kierownicy niektórych działów ruchu w dalszym ciągu będą jednak objęci obowiązkiem stwierdzenia kwalifikacji. Kopalnie, które do końca 2014 r. nie podlegały Prawu geologicznemu i górniczemu, maja czas na dostosowanie się do nowych regulacji do 1 stycznia 2017 r.
Należy jednak podkreślić, że w listopadzie br. weszła w życie ustawa, która poważnie modyfikuje strukturę administracji rządowej w zakresie górnictwa. Utworzono m.in. nowe działy: energia oraz gospodarka złożami kopalin. Minister właściwy ds. gospodarki złożami kopalin ma np. sprawować nadzór nad prezesem WUG, nad wydobywaniem kopalin oraz w zakresie kwalifikacji górniczych.
Zmiany te nie pozostaną bez wpływu na proces uznawania kwalifikacji. Prezes WUG uzyskał bowiem wiele lat temu od ministra środowiska specjalne upoważnienie do wykonywania tych czynności, nadane w formie rozporządzenia. Takie rozporządzenie będzie musiało być wydane także przez nowego ministra. W przeciwnym razie górnicy, którzy wracają z pracy np. w Czechach, zmuszeni zostaną wysyłać wnioski o uznanie kwalifikacji do Warszawy, gdzie swoje kompetencje będzie realizował bezpośrednio minister właściwy ds. gospodarki złożami kopalin.
Branża górnicza śledzi również przebieg prac nad dwoma ważnymi aktami prawnymi: dużą nowelizacją ustawy o materiałach wybuchowych oraz ustawą o systemie zgodności i nadzoru rynku. Obydwa uregulowania dotyczą m.in. nadzoru górniczego, przebudowując w szczególności kompetencje prezesa WUG. W trakcie dyskusji nad projektem ustawy o materiałach wybuchowych ustawodawca uświadomił sobie potrzebę zwiększenia czytelności relacji pomiędzy prawem geologicznym i górniczym a tą ustawą, ponieważ sprawia ona kłopoty przedsiębiorcom i nadzorowi górniczemu zarówno w zakresie procedury wydawania pozwoleń na nabywanie, przechowywanie lub używanie materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego, jak i kontroli tego obszaru.
- Pojawiła się propozycja ustanowienia przepisu wskazującego jednoznacznie, kiedy należy zmienić pozwolenie, a kiedy uzyskać nowe. Propozycja zmiany ustawy przewiduje, że pozwolenie jest niezbywalne. A zatem jeżeli nastąpiłoby przeniesienie koncesji na inny podmiot, co obecnie ma dość często miejsce, to ten podmiot będzie zobowiązany ubiegać się o wydanie nowego pozwolenia - tłumaczy szef Departamentu Prawnego w WUG.
Ponadto w listopadzie br. weszło również w życie rozporządzenie ministra środowiska w sprawie dokumentacji mierniczo-geologicznej. Nowe prawo precyzuje katalog map wymaganych w każdej kopalni, okresy ich aktualizacji i uzupełniania, ponadto reguluje kwestie przekazywania dokumentacji zakładów zlikwidowanych do archiwum WUG.
Gdzie się podział interes państwa?
Wreszcie ochrona środowiska. W tej dziedzinie nie ma niestety żadnego postępu. Wydaje się wręcz, że niektóre przepisy są mocno przewartościowane w kierunku powodującym tworzenie dodatkowych barier dla przedsiębiorczości górniczej. Zasada zrównoważonego rozwoju nie ma tu jakiegokolwiek zastosowania, a najgorsze jest w tym wszystkim to, że zabrakło pomysłu, jak problem ten ująć w Prawie geologicznym i górniczym.
Tymczasem niezwykle istotnym zagadnieniem kształtującym przyszłość branży węgla kamiennego jest ochrona zasobów surowcowych. Z "Białej księgi" ochrony złóż kopalin, opublikowanej w listopadzie br. przez resort środowiska wynika, że z geologicznego punktu widzenia mamy w Polsce do czynienia z trzema dużymi złożami węgla kamiennego, które w całości kwalifikują się do najwyższej ochrony ze względu na kluczowe znaczenie górnictwa węglowego dla polskiej gospodarki. "Biała księga" postuluje utrzymanie dostępności złóż tworzących cenną bazę surowcową. Chodzi o zabezpieczenie przed takim zagospodarowaniem terenu, które uniemożliwiałoby lub znacznie utrudniało późniejszą eksploatację np. węgla. Przemawia za tym przecież interes państwa. Stworzenie odrębnego reżimu ochrony dla wybranych złóż strategicznych mogłoby się odbyć na płaszczyźnie ustawy Prawo geologiczne i górnicze.
Czy tak się stanie? Nie wiadomo. Ponadto zgodnie z cytowaną nowelizacją ustawy o działach administracji rządowej dysponowaniem i zarządzaniem własnością górniczą Skarbu Państwa zajmie się minister właściwy ds. gospodarki złożami kopalin, ale polityka koncesyjna pozostanie u ministra środowiska.
Zobowiązania publiczno-prawne
Równie doniosłą kwestią, mogącą mieć bezpośredni wpływ na kondycję polskiego górnictwa, jest nadmierne jego opodatkowanie, wynikające z przepisów finansowych. Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa od lat postuluje, aby obniżyć stawkę podatku VAT (23 proc.) na węgiel, ponieważ byłaby ona korzystna dla całego sektora paliwowo-energetycznego i promowała czyste technologie węglowe. Podatek ten jest elementem cenotwórczym. Nie ma go natomiast w rachunku zysków i strat, za to wpływa na płynność finansową. Warto również zauważyć, że w 2014 r. zobowiązania publiczno-prawne górnictwa węgla kamiennego wyniosły 6,3 mld zł, a w ciągu ostatnich 11 lat branża zapłaciła 82 mld zł podatków i opłat.
- W 2013 r. z tytułu obligatoryjnych obciążeń górnictwo węgla kamiennego oddało do budżetu państwa, gmin górniczych, funduszy i innych państwowych instytucji kwotę 7 125 694,7 tys. zł. A zatem na jedną t onęwydobytego węgla przypadało 100 zł obciążeń - przypomina Janusz Olszowski, prezes Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej.
W opinii Henryka Paszczy, dyrektora katowickiego Oddziału Agencji Rozwoju Przemysłu, zasadność wielu podatków i opłat jest nie do końca zrozumiała. Dla przykładu Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych tylko w ub.r. kosztował górnictwo ponad 107 mln zł.
- Żeby przedsiębiorstwo było zwolnione z wpłat na ten Fundusz, udział osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie zatrudnionych pracowników musi wynieść 6 proc. W górnictwie ze względu na specyfikę branży jest to niemożliwe, bowiem 85 proc. pracowników zatrudnionych jest pod ziemią i w zakładach przeróbki mechanicznej węgla, gdzie przepisy nie pozwalają zatrudniać niepełnosprawnych - tłumaczy Paszcza.
Samorząd górniczy niejednokrotnie apelował już do rządzących, aby na czas kryzysu zwiesić niektóre regulacje prawne. Na razie bezskutecznie.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
