Dwadzieścia lat temu do głowy by nam nie przyszło, że z naszej kopalni zrobią muzeum, a w magazynie, gdzie trzymaliśmy kawuesy, będzie się jadło dewolaje w restauracji - mówią starzy górnicy w paradnych mundurach, wspinając się do zdjęcia na maszynę parową wyciągu szybowego Beniamin z 1892 r.
Jednym pstryknięciem migawki wyprężonych i dumnych emerytów, o których oparły się młode anioły (18-20-letni aktorzy Teatru Bezpańskiego, którego siedziba mieści się od roku w zrujnowanym budynku stacji Ruda Śl. Chebzie), uwiecznia Bartek Barczyk, wzięty polski fotografik, uczestniczący w projekcie artystów teatru z Legnicy, który słynie z przedstawień w autentycznych miejskich przestrzeniach. Szef teatru Jacek Głomb, uznany polski reżyser, oraz scenografka Małgorzata Bulanda od lat wyruszają w Polskę, szukając miejsc dla zaangażowanego społecznie spektaklu.
- Niekiedy sprawia to, że lokalne władze okazują dla ruin łaskę i je ocalają. Bez wątpienia jest to nowe pole działań teatralnych, nie do końca zagospodarowane, gdy - mówiąc otwarcie - teatr zmienia rzeczywistość - deklaruje Głomb.
Zafascynowany legnicką ideą oraz Śląskiem Adam Kowalski, dyrektor Muzeum Scenografii Polskiej w Katowicach, podsunął artystom kilka górnośląskich adresów: zaniedbane familoki Lipin w Świętochłowicach i bytomskiego Bobrka, Biskupice w Zabrzu i zaułki katowickich Bogucic.
- Nie chcemy, broń Boże, utrwalać stereotypów, że jest brudno, poprzemysłowo i biednie, a domy pękają od szkód górniczych! - zastrzega Małgosia Bulanda, dodając, że podczas spotkań z mieszkańcami, którzy opowiadają artystom swoje historie i pozują do zdjęć, najważniejszym dla teatru kryterium jest absolutna uczciwość.
Ludzi, których wskazały lokalne stowarzyszenia, zespoły, domy kultury, poproszono, by na sesję fotograficzną w scenerii swych osiedli przebrali się w jakiś kostium - autentyk lub wymyślony. Efekty zaskakiwały. W Bobrku niezamożni mieszkańcy inscenizowali wcześniej już nawet spektakularne napady na pociągi dla zachodnich telewizji, ale nagle stwierdzili, że mają dość i nie będą niczego udawać. Małgosia rozpięła na placu oryginalną poniemiecką kurtynę teatru legnickiego z XIX wieku, gdy dotknęli jej z bliska, stali się bardzo prawdziwi. W Bogucicach przy ul. Markiefki, gdzie kamienice z pozoru nie straszą, ludziom nie brak goryczy, że zostali odcięci od świata przez wielopasmową trasę, a Katowice (które z wioski na peryferiach rosły w miasto) zapomniały o "centrum", czyli bogucickich korzeniach.
Pani Helenka Nyc (84 lata) poprowadziła artystów do porolniczych domostw na obrzeżach, gdzie w skrzyniach i szafach aż roi się od górnośląskich lompów (strojów po przodkach).
- Pierwej było sam złoto od pól. Przeca kopalnie zaczli sam kopać w pszenicy! - przypomina Michał Wojciechowski w jedwobce (kolorowej wstążce na szyję) po pradziadku, a 30-letni Maks Michałek, w górnośląskiej jakli i białej koszuli z bufiastymi ramionami, zastanawia się, czy motywy górnośląskie byłyby modne we współczesnym ubraniu eleganckiego mężczyzny.
Bogucice to teren, na którym namacalnie wyczuwa się społeczną energię i zintegrowanie sąsiadów: to tu, m.in. dzięki księdzu proboszczowi i nauczycielowi śpiewu, działa wciąż tradycyjna górnicza orkiestra dęta (w przyszłym roku będzie świętować 80-lecie), w której nie zatrudnia się zawodowców z filharmonii i która gra, choć kopalni nie ma już od 14 lat.
Bramą, która lada dzień na nowo po latach połączy Bogucice z resztą świata, ma być nowa siedziba Muzeum Śląskiego na terenie zlikwidowanej kopalni Katowice. Chociaż wieżę szybu Bartosz emeryci górniczy oglądają ze swych bloków nieopodal, z tak bliska swej starej kopalni nie widzieli od lat. Tadeusz Łapiński, Zdzisław Urbaniec, Janusz Brańka i Józef Laksa jakby na przekór zamknięciu zakładu, w którym przepracowali całe życie, postanowili założyć koło emerytów NSZZ Solidarność z kopalnią Katowice w nazwie. Idą wolno przez plac budowy, mierząc wzrokiem znajome kąty.
- Ten widok muzeum boli, bo tu zaledwie 80 cm pod ziemią leżał doskonały węgiel. A z drugiej strony jednak cieszy, że zostaną przynajmniej wieża i maszyna parowa, na chodzie do ostatniego dnia kopalni. Że nie skończy się na blaszanym centrum handlowym jak nieco dalej... - wzdychają górnicy i z zamyśleniem stają do fotografii na tle koła zdjętego z wieży wyciągowej.
Z pomocą zdjęć i zapisków artyści uporządkują zebrany materiał. Urzeczeni spotkaniami w górnośląskich dzielnicach, postanowili przygotować duże teatralne widowisko. Być może za rok w tym samym miejscu tysiące widzów obejrzą spektakl o śląskim mieście i jego mieszkańcach.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
