Osiek, jedyna taka kopalnia na świecie

Trwa proces prywatyzacji Spółki Kopalnie i Zakłady Chemiczne Siarki Siarkopol SA z siedzibą w Grzybowie. Nie jest to wielkie przedsiębiorstwo w skali państwa. Jednak w skali województwa świętokrzyskiego jest to największy eksporter swoich wyrobów na tym terenie. Z około 800 tysięcy ton pozyskiwanej tu siarki, 80 procent sprzedaje się za granicę. Zasadniczą składową częścią tego przedsiębiorstwa jest otworowa kopalnia siarki "Osiek". Jest to w tej chwili jedyna kopalnia naturalnej siarki na świecie.

Dlaczego zasadniczą częścią? Dlatego, że pozyskiwany stąd produkt, jest potem przetwarzany - stosownie do zapotrzebowania - we własnych zakładach chemicznych... Tak się złożyło, że kiedyś przemysł siarkowy miał być naszym drugim, po węglu, surowcem przynoszącym kluczowe dochody do skarbu państwa. Stało się jednak inaczej. Nowe wynalazki i potrzeby zmieniły te zamierzenia. Cała historia polskiej siarki jest wielce pouczająca o polskich górniczych sukcesach i porażkach, nie tylko w tej jednej branży.

Zasoby
Złoże siarki w okolicy Tarnobrzegu w 1953 roku odkrył prof. Stanisław Pawłowski (1910 - 1992) z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Tworzy je płytko zalegająca warstwa porowatych wapieni wypełnionych są siarką. Występuje ona również w postaci przerostów, wkładek i soczewek.

Warstwa złożowa znajduje się na głębokości od ok. 10 m od powierzchni terenu do ok. 100 m. Zapada ona coraz głębiej w kierunku na wschód od Wisły. Zasoby złoża określono na ok. 750 mln ton (ok. 30 proc. zasobów światowych). Z istniejących tu dawniej kopalń otworowych "Grzybów". "Jeziorko" i "Basznia" oraz odkrywkowych "Machów" i "Piaseczno" łącznie wyeksploatowano około 80 mln ton siarki rodzimej. Po dawanych wyrobiskach pozostały dobrze zrekultywowane jeziora i akweny wodne wykorzystywane teraz jako obiekty turystyczne i wypoczynkowe.

Katastrofa
Koniec lat 90. minionego wieku przyniósł nowe dostawy znacznie tańszej siarki pochodzącej z odzysku z innych surowców. Proces ten był związany przede wszystkim z ochroną środowiska i ograniczeniem wydzielania do atmosfery związków siarki. Gwałtowny spadek cen tego surowca spowodował, że odkrywkowa i otworowa jego eksploatacja stała się całkowicie nierentowna. Kopalnie nie mogły konkurować z prawie darmowym produktem otrzymywanym w procesie oczyszczanie wszelkiego rodzaju surowców zawierających siarkę. Tak sprawy wyglądały mniej więcej do 2006 roku. Następne lata, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki wszystko zmieniły na opak...

Opór
Kadra inżynierów skupiona wokół otworowej kopalni "Osiek", postanowiła utrzymać ten zakład za wszelką cenę. Tym bardziej, że kopalnia została oddana do eksploatacji w 1993 roku, w najbardziej niesprzyjającym dla niej momencie.

Aby utrzymać rentowność, postanowiono tu wyeliminować wszystkie awarie, przerwy i szkody związane z dotychczasową eksploatacją siarki metodą otworową. Udoskonalono technologię podziemnego wytopu siarki ze złoża dostosowując metodę Frascha do panujących tu warunków geologiczno-górniczych. Ich rozpoznanie dzięki współpracy z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie osiągnęło skalę precyzji dzięki zastosowaniu metod geofizycznych. Przeprowadzono racjonalizację zatrudnienia. Rzeczywistość była jednak nieubłagana.

Cena siarki w granicach 30 - 35 dolarów za tonę powodowała, że koszta wydobycia z wielkim trudem pokrywane były przez sprzedaż. Zaciągano kredyty, zwalniano ludzi, doskonalono technologię. Wprowadzono zamknięty obieg wody w procesie produkcyjnym. Zaprzestano jej zrzutów do Wisły i zlikwidowano koszta opłat za jej zanieczyszczenie. Gorącą wodę do wytopu siarki uzyskano z pobliskiej elektrowni "Połaniec", która mogła zrezygnować z budowy chłodni. W ten sposób elektrownia oddaje rurociągami gorącą wodę do pobliskiej kopalni i po jej oczyszczeniu odbiera ją już jako schłodzoną. Dokładność i techniczna precyzja spowodowały, że ustały wszelkie zanieczyszczenia siarką wód podziemnych i atmosfery. Zanikły protesty związane z rozwojem tej branży.

Sukces
W czasie, kiedy kopalnia "Osiek" walczyła o przetrwanie w świecie narastał kryzys surowcowy. Na początku XXI wieku okazało się, że kopalnia ta jest jedyną na świecie wydobywającą ten minerał ze złóż naturalnych.

Jak się okazało uzyskiwana tu czystość końcowego produktu w skali 99,95 proc. jest nieosiągalna dla konkurencji, gdyż oczyszczanie siarki uzyskiwanej z gazu ziemnego i ropy naftowej do tego poziomu jest nieopłacalne. Takiej czystości siarka wymagana jest przede wszystkim dla potrzeb rozwijającego się na świecie przemysłu farmaceutycznego i kosmetycznego. Całą obecnie produkcję siarki wykupuje się tu na pniu.

Czysta siarka potrzebna jest też do produkcji sztucznych nawozów dla potrzeb rolnictwa. Zamówienia i zapotrzebowanie azjatyckich i afrykańskich państw rozwijających się zaczęły windować ceny siarki tak wysoko, że w jeszcze niedawnym okresie prosperity wynosiła ona o 600 dolarów za tonę, prawie dwudziestokrotnie przebijając cenę, która pokrywa koszta produkcji. Obecny kryzys finansowy spowodował, że cena siarki rodzimej spadła o połowę. W wyniku, czego zmniejszyła się tylko skala dochodów "Siarkopolu" w Grzybowie.

Zamówień jednak nie ubywa, a kontrahenci nadal proszą o zwiększenie wydobycia. Nie jest to możliwe. Zrównoważony rozwój firmy i wielkość złoża pozwala na eksploatację roczne ok. 800 tys. ton i to niezależnie od nowych poszukiwań, odkryć i udostępnienia części złóż objętych rygorami bezpieczeństwa. Udokumentowane obecnie zasoby złoża wystarczą na jego eksploatację jeszcze przez ok. 35 lat. Dalsze wydobycie możliwe jest w wypadku technicznego rozwiązania jej eksploatacji w filarze ochronnym Wisły oraz po drugiej stronie rzeki w rejonie Baranowa.

Prywatyzacja
W ostatnich latach kopalnia "Osiek" i cały zakład przynoszą stosunkowo duże zyski dla skarby państwa. Największy zysk ok. 200 milionów złotych osiągnięto w 2008 roku. Na siedemset zatrudnionych tu osób było to proporcjonalnie wcale nie mniej niż w KGHM w najbardziej zyskownym polskim przedsiębiorstwie górniczym.

Po kryzysowym spadku cen w minionym roku osiągnięto tu też znaczący zysk w skali ok. 50 milionów złotych netto. Kopalnia i związane z nią zakłady chemiczne mają zapewniony zbyt na swój siarkowy produkt dotąd dopóki nie wyczerpie się złoże. Prowadzona przez rząd polityka prywatyzacji objęła również i polską siarkę. Skarb Państwa jest właścicielem 100 procent akcji spółki. Planuje on sprzedać 85 proc. swoich udziałów poza 15 proc. planowanymi dla załogi firmy. Według na stanu z 1 marca br. minister skarbu państwa do dalszych negocjajci w sprawie prywatyzacji  Siarkopolu dopuścił cztery firmy:
• Core Minerals Private Limited (Grupa Archean) z siedzibą: Jersey,
• Kopalnię Granitu "Kamienna Góra" Sp. z o. o. z siedzibą w miejscowości Micigózd,
• Kopalnie Dolomitu SA z siedzibą w Sandomierzu,
• Zakłady Azotowe w Tarnowie - Mościcach SA z siedzibą w Tarnowie.

Wydaje się, że w tej sytuacji największe szanse na kupno kopalni mają Zakłady Azotowe w Tarnowie. Na ich korzyść przemawia bliskie położenie, ten sam chemiczny profil produkcji i wielkość własnego kapitału.

Sprzeciw
Wszystkie związki zawodowe nie chcą tej prywatyzacji. Twierdzą one, że jedyna taka kopalnia na świecie ma strategiczne znaczenie dla naszego kraju. Ministerstwo Skarbu nie podziela tego poglądu. Wyjaśnia, że skarb państwa nie powinien być właścicielem żadnych przedsiębiorstw, gdyż prywatni właściciele lepiej potrafią nimi zarządzać.

Jak donosi lokalna prasa ministerstwo chce "Siarkopol" sprzedać za 75 milionów złotych. Jest to o tyle bulwersujące związkowców, że wobec aktualnie wzrostu cen siarki naturalnej zysk za rok 2012 przewidują oni w skali ok. 100 milionów złotych. Ich retoryka przypomina związkowców z KGHM, którzy twierdzą, że państwo za przysłowiowe "grosze" sprzedaje "kurę, która znosi złote jajka". Pod adresem ministra skarbu zostało skierowanych kilka już interpelacji poselskich w tej sprawie...

Wobec gróźb protestu strajkowego ministerstwo nie wykluczyło prowadzenia w tej sprawie rozmów ze związkowcami. Niewielka jest jednak nadzieja na porozumienie, bo resort wyklucza możliwość odstąpienia od procesu prywatyzacyjnego. Związkowcy obawiają się powtórki z sytuacji w Kieleckich Kopalniach Surowców Mineralnych, gdzie firma po prywatyzacji produkuje dwa razy więcej, a co chwila pojawiają się sygnały o kłopotach z płatnościami wobec załogi. Jest zrozumiałe, że budżet jest pusty i to wydaje się być kluczowym argumentem tej prywatyzacji...

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.